“Paradiso, XXXI, 108” – Jorge Luis Borges

Jorge Luis Borges (1899–1986) là một nhà văn và nhà thơ người Argentina, một nhân vật chủ chốt trong nền văn chương tiếng Tây Ban Nha với những tác phẩm đã trở thành điển phạm của châu Mỹ Latin trong thế kỷ XX. Sách của ông bắt đầu được dịch và xuất bản rộng rãi ở Mỹ và châu Âu sau khi ông được trao giải Prix International cùng Samuel Beckett năm 1961. Danh tiếng quốc tế của ông cũng được củng cố bởi các giải de Cervantes năm 1969 và giải Jerusalem năm 1971, bên cạnh sự bùng nổ của các nhà văn Mỹ Latin thuộc thế hệ sau trong những năm 1960 và 1970.

Paradiso, XXXI, 108

Diodorus Siculus kể câu chuyện về một vị chúa bị phân thây và tứ tán. Ai, bước dưới ánh chạng vạng hay lần lại một ngày trong quá khứ, chưa một lần cảm thấy mình đã đánh mất một điều gì vô cùng?

Con người đã mất đi một khuôn mặt, một khuôn mặt không thể lấy lại được, và ai nấy đều muốn trở thành kẻ hành hương ấy (được mơ thấy trên cõi Empyros, dưới Bông hồng), người ở Rome đã nhìn thấy tấm khăn của Veronica và thì thầm với đức tin: “Giêsu Kitô, Thiên Chúa của tôi, Thiên Chúa đích thực, hóa ra khuôn mặt người là như vậy?”

Có một mặt đá trên một lối đi và một dòng chữ khắc: Chân dung đích thực của thánh nhan Đức Chúa xứ Jaén; nếu thực sự biết nó trông như thế nào thì chúng ta sẽ có được chìa khóa của các dụ ngôn và sẽ biết con trai người thợ mộc có phải là Con của Thiên Chúa hay không.

Phaolô thấy đó như một tia sáng quật ngã mình; Gioan, như mặt trời tỏa sáng rực rỡ; Têrêsa thành Ávila, nhiều lần, tắm trong ánh sáng êm đềm, và không bao giờ xác định được màu mắt.

Chúng ta đã đánh mất những đường nét ấy như người ta có thể đánh mất một con số kỳ diệu, tạo nên từ những con số quen thuộc; như người ta vĩnh viễn đánh mất một hình ảnh trong chiếc kính vạn hoa. Chúng ta có thể thấy nó mà không biết. Mặt nghiêng của một người Do Thái trong tàu điện ngầm có lẽ là gương mặt của Kitô; đôi tay đưa cho chúng ta mấy đồng xu ở cửa vé có lẽ lặp lại đôi tay mà những tên lính, một ngày nọ, đã đóng đinh lên thập tự giá.

Có lẽ một đường nét của khuôn mặt bị đóng đinh vẫn lẩn khuất trong mỗi tấm gương; có lẽ khuôn mặt đã chết, đã bị xóa đi, để Chúa có thể là tất cả.

Ai biết đêm nay chúng ta có không thấy nó trong mê cung của những giấc mơ và ngày mai có chẳng biết nó.

Jorge Luis Borges, “Paradiso, XXXI, 108,” El hacedor (Emecé Editores, 1960).

Copyright © 1960 by Jorge Luis Borges | Nguyễn Huy Hoàng dịch.