“Dụ ngôn Xéc-van-tét và Ki-hô-tê” – Jorge Luis Borges

Jorge Luis Borges (1899–1986) là một nhà văn và nhà thơ người Argentina, một nhân vật chủ chốt trong nền văn chương tiếng Tây Ban Nha với những tác phẩm đã trở thành điển phạm của châu Mỹ Latin trong thế kỷ XX. Sách của ông bắt đầu được dịch và xuất bản rộng rãi ở Mỹ và châu Âu sau khi ông được trao giải Prix International cùng Samuel Beckett năm 1961. Danh tiếng quốc tế của ông cũng được củng cố bởi các giải de Cervantes năm 1969 và giải Jerusalem năm 1971, bên cạnh sự bùng nổ của các nhà văn Mỹ Latin thuộc thế hệ sau trong những năm 1960 và 1970.

Dụ ngôn Xéc-van-tét và Ki-hô-tê

Chán mảnh đất Tây-ban-nha của mình, một người lính ngự lâm già tìm sự an ủi trong những vùng địa lý mênh mông của A-ri-ô-xtô, trong thung lũng mặt trăng nơi chứa quãng thời gian bị những giấc mộng phung phí và trong pho tượng Mô-ha-ma bằng vàng mà Môl-ta-ban đánh cắp.

Khéo giễu bản thân, ông tưởng tượng ra một người đàn ông cả tin, người, bị việc đọc về những kỳ quan ấy làm cho loạn trí, đã lên đường tìm những chiến công và những điều kỳ thú ở những nơi tầm thường mang tên Tô-bô-xô hay Môn-ti-el.

Bị thực tại, bị Tây-ban-nha đánh gục, Đôn Ki-hô-tê qua đời tại ngôi làng chôn rau cắt rốn khoảng năm 1614. Mi-ghen đơ Xéc-van-tét qua đời sau ông ta một thời gian ngắn.

Đối với cả hai, đối với kẻ mơ và kẻ được mơ ra, toàn bộ câu chuyện là sự đối lập giữa hai thế giới: thế giới huyễn tưởng trong tiểu thuyết hiệp sĩ, thế giới thường nhật và tầm thường của thế kỷ 17.

Họ đã không ngờ rằng năm tháng rốt cuộc sẽ xóa nhòa sự bất hòa ấy, họ đã không ngờ rằng xứ Mancha và Môn-ti-el và dáng mảnh khảnh của vị hiệp sĩ đối với hậu thế sẽ thơ mộng không kém những cuộc phiêu lưu của Xin-bát hay những vùng địa lý mênh mông của A-ri-ô-xtô.

Bởi ở khởi đầu của văn chương là huyền thoại, và cũng vậy, ở tận cùng văn chương.

Phòng khám Devoto, tháng Giêng 1955

Jorge Luis Borges, “Parábola de Cervantes y de Quijote,” El hacedor (Emecé Editores, 1960).

Nguyễn Huy Hoàng dịch.