“Trong nhật ký” – Czesław Miłosz

Czesław Miłosz (1911–2004) là nhà văn, nhà thơ, và dịch giả người Ba Lan. Ông được trao giải văn chương quốc tế Neustadt năm 1978 và giải Nobel văn chương năm 1980.

Trong nhật ký

Zofia Nałkowska viết trong nhật ký ngày 14 tháng 4 năm 1943, khi quân Đức đang hoàn tất việc thanh trừng khu ghetto của Warszawa:

“Tại sao tôi lại hành hạ mình như vậy, tại sao sống tôi lại phải hổ thẹn, tại sao tôi không thể chịu đựng được nữa? Thế giới này có khủng khiếp không? Những gì đang xảy ra là phù hợp với phần còn lại của Tự nhiên, là dã thú – thế cho nên thế giới phi nhân sao thì thế giới này vậy. Mèo với chim, chim với nhau, chim với côn trùng, người với cá, sói với cừu, vi khuẩn với con người. Tất tật đều như vậy. Thế giới này có khủng khiếp không? Thế giới này bình thường. Điều kỳ lạ duy nhất là cảm giác hãi hùng của tôi, của tôi và của những người giống như tôi.”

Phải thực can đảm lắm mới có thể công nhận các tội ác hàng loạt của thế kỷ 20 là bình thường. Động vật không ngồi trong văn phòng và lập kế hoạch để thực hiện nó trong máu lạnh. Song kẻ mạnh hơn giết kẻ yếu hơn đã thành quy luật có thể kể từ khi sự sống bắt đầu trên Trái đất. Nałkowska đã đúng – trái với những người cho rằng, như triết gia người Pháp Levinas, Chúa đã rời đi năm 1941 khi Auschwitz được dựng lên. Chủ nghĩa vô thần của bà đưa bà ra khỏi cuộc cãi vã với Đấng Tạo hóa phải chịu trách nhiệm cho sự đau khổ của con người. Nhưng không chỉ con người, vì ông ta phải bị buộc tội vì đã sắp xếp toàn bộ cấu trúc của vật chất sống.

Một người vô thần nên chấp nhận thế giới là sao thì nó là vậy. Nhưng thế thì từ đâu mà đến sự phản kháng của chúng ta, tiếng kêu “Không!” của chúng ta. Đây chính xác là cái loại trừ chúng ta khỏi Tự nhiên, quyết định sự kỳ lạ khó giải của chúng ta, biến chúng ta thành một loài cô độc. Ở đây, trong một sự phản kháng luân lý chống lại trật tự của thế giới, trong sự cật vấn mình rằng tiếng kêu hãi hùng này đến từ đâu, sự bảo vệ cái vị trí đặc biệt của con người bắt đầu.

Czesław Miłosz, “In Her Diary,” Road-side Dog, trans. author and Robert Hass (Farrar, Straus and Giroux, 1998).

Nguyễn Huy Hoàng dịch.