“Các con người” – Czesław Miłosz

Czesław Miłosz (1911–2004) là nhà văn, nhà thơ, và dịch giả người Ba Lan. Ông được trao giải văn chương quốc tế Neustadt năm 1978 và giải Nobel văn chương năm 1980.

Các con người

Anh là thi sĩ duy nhất của dân tộc nhỏ bé của anh.
Trước anh không ai biết cách ghi những ký hiệu lên giấy.

Anh chép lại thần chú của các pháp sư và câu chuyện khởi thủy:
Về những con người đầu tiên sinh ra từ hoa
Và có cánh, những đôi cánh phát sáng.
Lúc bấy giờ trên bầu trời còn chưa có ánh sáng.

Rồi họ ăn một loại rễ cây và biết đến tội lỗi.
Họ mất đi đôi cánh và mọi thứ trở nên tối tăm.
Bởi chưng họ van nài, nên đã có một mặt trời và mặt trăng.

Anh nghĩ anh nên dịch gì sang ngôn ngữ của anh:
Homer? Kinh Thánh? Rilke? Hầu tước de Sade?

Hay anh nên sáng tác một bài quốc ca
Và thiết kế ra một lá quốc kỳ có hình một con gấu?

          *

Giờ đây tôi trầm tư về sự không đủ của ngôn ngữ.
Tôi đã già lắm rồi và cùng tôi, những lời chưa nói ra sẽ tan biến,
Nơi những người đã chết từ lâu có thể tìm thấy một nơi trú,
Vậy mà tôi không thể khiến họ xuất hiện, với trái xoan của khuôn mặt
Với hình dáng của cặp lông mày, màu mắt.
Họ lang thang đâu đó qua thung lũng của sự trôi đi,
Gần như không nhận ra được trong đám đông vô kể các thời đại, ngôn ngữ, thế hệ.

Và cùng với họ là em, Claudine, người từng viết cho tôi:

“Với em anh là một người đàn ông có phần trẻ con thế nào ấy (có lẽ các thi sĩ thì suốt đời như vậy), một người mà người ta tha thứ cho mọi lỗi lầm và thương yêu bất kể mọi thứ.”

Người đàn ông ấy, chính là tôi lúc trước, giờ đây bỗng nhìn thấy một rừng bu lô và hai chúng tôi trong một ngôi nhà hàng xóm, trên băng ghế đặt bên một chiếc bàn, ăn một bữa tối

Tựa hồ một bữa tiệc cưới, nhưng đã quá muộn để kể câu chuyện đời chúng tôi.

Tôi cũng gọi em, Roxana, dẫu một lần nữa tôi chẳng muốn cho các nhà viết tiểu sử của tôi một manh mối truy tìm.

Ban đầu trái tim đập nhanh hơn trước tiếng gọi của một cái tên, sau này chỉ còn lại câu chuyện về một người đàn ông và một người đàn bà đã hiện thân nhiều thế kỷ trước.

Ở một cảng biển nào đó nhiều năm sau chúng ta đã có thể ngồi lại bên nhau, hồi tưởng sự say đắm ngày xưa.

Và tôi đã có thể kể cho em những gì tôi hiểu ra, dẫu chẳng nhiều nhặn gì,

Về khả năng vô hạn của chúng ta trong việc tự thuyết phục bản thân những cảm xúc cao quý.

Về hai mối tự luyến ngụy trang dưới cái mặt nạ kép của đôi kẻ tình nhân.

Về cái cách chúng ta, trái ý muốn của chúng ta, đã bỏ rơi người mình yêu và kết án một sinh linh phải chết cóng.

Và luôn luôn là em, Berenike, tôi run rẩy mỗi lần gọi tên thật của em.

Chúng ta như hai con tàu gọi nhau trong sương; em không trông thấy tôi, tôi cũng không trông thấy em.

Bi kịch của việc nhận ra một lỗi lầm không thể cứu chuộc rồi ngay cả tội lỗi cũng trôi đi, tìm thấy chỗ của mình giữa những điều quá vãng.

Quả thật khi chúng ta còn trẻ, chúng ta đã không thể tin một bất hạnh tầm thường như vậy có thể xảy đến với chúng ta, hai tâm trí cao hơn.

Chẳng bao lâu nữa tôi sẽ đến cùng các em, trên một đồng bằng của vương quốc dưới lòng đất, và em sẽ im lặng bước ra đón tôi.

Có gì để trò chuyện giữa hai tâm hồn đã biến đổi này, khi tôi chẳng có gì để thanh minh ngoài chỉ đến những trang viết của tôi.

Nhưng tôi nghe thấy một dàn đồng ca, nó lớn dần và vang rền, và tôi hòa giọng hát cùng mọi người.

Dàn đồng ca của những người đàn ông và đàn bà, lật giở từng trang nhạc dưới mặt trời, như đã từng trên trái đất.

Tôi thấy nhẹ nhõm khi nghĩ mình chẳng tốt hơn cũng chẳng tệ hơn số đông, và cùng với họ tôi cũng chờ đợi sự tha thứ.

Từ khắp phía các bộ lạc không giọng dấn lên, cỏ vô tội quấn quanh những bia mộ.

Czesław Miłosz, “Persons,” New and Collected Poems, 1931-2001, trans. author and Robert Hass (Ecco Press, 2001).

Nguyễn Huy Hoàng dịch.