“Con bướm” – Joseph Brodsky

Joseph Brodsky sinh năm 1940 ở Leningrad và định cư ở Hoa Kỳ từ năm 1972 sau khi bị chính quyền Liên Xô trục xuất. Ông được trao giải phê bình của Hiệp hội Nhà Phê bình Sách Quốc gia Mỹ năm 1986 và giải Nobel văn chương năm 1987, sau đó được bổ nhiệm làm Poet Laureate của Hoa Kỳ từ năm 1991 đến năm 1992. Ông qua đời ở New York City năm 1996.

Con bướm

I

Ta có nên nói mi đã chết?
Nhưng mi chỉ sống có một ngày.
Có biết bao nỗi buồn trong trò đùa
của Đấng Toàn năng! Cơ hồ
ta có thể phát âm
“đã sống,” – sự đồng nhất ngày tháng
mi sinh ra và khi mi nằm chỏng
trong tay ta, nó
làm ta bối rối không biết
phải trừ đi làm sao
hai đại lượng cho nhau
trong một ngày.

II

Đối với chúng ta, ngày tháng
chẳng là gì hết.
Chúng không thể bị ghim xuống
và biến thành thức ăn
cho đôi mắt: chúng nằm
trên một nền trắng,
không có một thân xác,
vô hình. Ngày tháng,
chúng giống như mi; nói cách khác,
cái gì có thể nặng
bằng một ngày
thu nhỏ gấp mười lần?

III

Ta có nên nói rằng mi không
tồn tại? Vậy cái gì
trong tay ta trông rất giống
như mi? Và màu sắc
không thể nào ra đời từ hư không.
Hãy nói xem, bằng lời nhắc
của ai những màu này được vẽ?
Nó là không thể, rằng
ta, một khối thịt lầm bầm
những từ ngữ, xa lạ với màu sắc,
ra bảng màu này
ta có thể tưởng tượng.

IV

Trên đôi cánh của mi
có những đồng tử, mí mắt –
những cô gái, chú chim –
những mảnh mặt kia, hãy nói xem,
là của ai, trên một chân
dung chớp nhoáng?
Nói xem, loại hạt nào, phần tử,
các bức tĩnh vật
của mi cho thấy:
những hoa quả, các thứ?
Hay cả chiến lợi phẩm đi câu
cũng được trưng bày?

V

Có lẽ mi là một phong cảnh
và, bằng kính lúp,
ta sẽ khám phá các nhóm
thần nữ, điệu múa, bãi biển.
Ở đó liệu có sáng như ngày?
Hay tăm tối,
như đêm? Và ánh sáng nào
chiếu trên trời
trong đó?
Trong đó có hình ai?
Từ phần nào của tự nhiên
nó đã được nhào nắn?

VI

Ta nghĩ rằng mi
là cả cái này, cái kia:
mi có những đường nét
của các ngôi sao, khuôn mặt, đồ vật.
Ai là người thợ kim hoàn,
người, lông mày không chau,
đặt lên đó
cái thế giới thu nhỏ
từ thế giới làm chúng ta phát rồ,
đặt chúng ta vào gọng kìm,
nơi mi là ý nghĩ về vật,
còn chúng ta là vật.

VII

Hãy nói xem, vì sao
những hình mi được ban
chỉ có được một ngày
trong vùng đất của những hồ,
thứ bằng hỗn hống của chúng
lưu trữ không gian?
Và trong sự ngắn ngủi của thời gian
mi bị tước đi cơ hội
bị mắc vào lưới,
run rẩy trong lòng bàn tay,
và trong cuộc rượt đuổi
làm con mắt mê say.

VIII

Mi sẽ không trả lời ta
không phải vì
ngại ngùng hay vì
sự ác ý,
cũng không phải vì mi đã chết.
Sống hay chết, mọi
sinh vật của Thượng Đế
như dấu hiệu của sự thân thuộc
được ban cho một giọng nói
để giao tiếp, hát:
để kéo dài một phút, ngày,
một khoảnh khắc.

IX

Còn mi, mi đã bị tước mất
giao ước này.
Nhưng nói một cách nghiêm túc,
thế tốt hơn: tại vì sao
phải mắc nợ thiên đường,
có tên trong sổ cái.
Đừng buồn khi mi thấy
tuổi thọ của mi, cân nặng của mi
xứng đáng với sự câm:
âm thanh cũng là một gánh nặng.
Mi vô thân hơn thời gian,
vô thanh hơn.

X

Không cảm giác, không
sống đến mức sợ hãi,
mi cuộn tròn, nhẹ hơn cả tro tàn
trên luống hoa, bên ngoài
cái trông như nhà tù
với sự ngột ngạt của nó
của quá khứ và tương lai,
và đó là lý do
khi mi bay đến đồng cỏ
tìm thức ăn,
không khí đột nhiên
hóa thành những hình thù.

XI

Cũng tương tự, cây bút
trượt qua mặt phẳng
của một cuốn sổ kẻ ngang,
nó không biết
về số phận của các dòng,
nơi sự khôn ngoan
trộn lẫn với dị thuyết, mà tin
vào những nhịp đẩy của bàn tay,
trong các ngón lời nói
đập lặng câm,
không rũ phấn khỏi hoa
mà nhấc gánh nặng khỏi lòng.

XII

Vẻ đẹp ấy
và thời gian ngắn ngủi như vậy,
cộng lại, cho thấy
một phỏng đoán làm méo miệng:
rằng không thể rõ ràng hơn
thế giới được tạo ra
không mục đích,
và kể cả có một mục đích thật
nó cũng không phải là chúng ta.
Anh bạn côn trùng học:
không kim nào ghim được
ánh sáng và bóng tối.

XIII

Ta có nên nói với mi “Tạm biệt”
như với một ngày đã qua?
Có những người, trí nhớ
họ héo tàn, như tóc rụng,
quên lãng; nhưng hãy xem:
điều đáng trách
duy nhất là đằng sau
họ không phải là những ngày
với một chiếc giường cho hai người,
không những giấc mơ đặc kín,
không quá khứ, chỉ có
những đám mây của chị em mi!

XIV

Mi tốt hơn là Hư không.
Đúng hơn là: mi ở gần hơn
và dễ thấy hơn. Bên trong
trăm phần trăm
mi có họ hàng với nó.
Trong cái đập cánh bay của mi
nó đã chạm tới xác thịt;
và vì lẽ đó
trong hối hả của ngày thường
mi xứng đáng được xem
là một rào cản mỏng manh
giữa nó và ta.

Joseph Brodsky, “Бабочка” (1973).

Nguyễn Huy Hoàng & Phạm Hà Anh dịch.