“Người xin lỗi” – Milan Kundera

Đây là một đoạn trích trên tạp chí The New Yorker (May 4, 2015 Issue) từ cuốn tiểu thuyết mới nhất của Milan Kundera có nhan đề La Fête de l’Insignifiance (Tiệc tùng của vô nghĩa), xuất bản năm 2013 và sẽ được xuất bản bằng tiếng Anh dưới nhan đề The Festival of Insignificance vào tháng Sáu tới.

NGƯỜI XIN LỖI

Alain trầm tư về rốn

1

Tháng sáu, mặt trời đang ló khỏi những đám mây, còn Alain thì chậm rãi bước trên một con phố Paris. Anh quan sát những cô gái trẻ: tất cả đều để hở rốn giữa chiếc quần cạp trễ và áo thun cắt ngắn. Anh say đắm, say đắm và thậm chí bối rối: cứ như thể sức quyến rũ của họ không còn nằm ở đùi, mông, hay ngực, mà ở cái lỗ tròn nhỏ ở chính giữa cơ thể.

Điều đó khiến anh suy nghĩ: nếu một người đàn ông (hoặc một thời kỳ) coi cặp đùi là trung tâm sức hấp dẫn của phụ nữ, thì ta sẽ mô tả và định nghĩa đặc trưng của xu hướng tình dục này như thế nào? Anh thấy ngay một câu trả lời: độ dài của cặp đùi là hình ảnh ẩn dụ của con đường dài và quyến rũ (bởi vậy mà đùi cần phải dài) dẫn tới thành tựu của tình ái. Quả thật, Alain tự nhủ, ngay cả giữa cuộc giao hoan, độ dài của cặp đùi cũng phú cho người phụ nữ hình ảnh ma thuật của sự bất khả xâm nhập.

Nếu một người đàn ông (hoặc một thời kỳ) coi cặp mông là trung tâm sức hấp dẫn của phụ nữ, thì ta sẽ mô tả và định nghĩa đặc trưng của xu hướng tình dục này như thế nào? Anh thấy ngay một câu trả lời: sự khốc liệt, cơn hưng phấn, con đường ngắn nhất dẫn tới đích, một cái đích càng kích thích hơn vì là một cái đích kép.

Nếu một người đàn ông (hoặc một thời kỳ) coi bộ ngực là trung tâm sức hấp dẫn của phụ nữ, thì ta sẽ mô tả và định nghĩa đặc trưng của xu hướng tình dục này như thế nào? Anh thấy ngay một câu trả lời: sự thánh hóa người phụ nữ, Đức Mẹ Maria cho Jesus bú sữa, giống đực quỳ gối trước sứ mệnh cao quý của giống cái.

Nhưng làm sao định nghĩa tính dục của một người đàn ông (hoặc một thời kỳ) coi trung tâm sức hấp dẫn của phụ nữ là trung tâm của chính giữa cơ thể, ở lỗ rốn?

2

Vậy là: thong thả bước dọc theo những con phố, anh thường nghĩ về rốn, không ngại chuyện để mình nghĩ ngợi, thậm chí còn làm vậy một cách dai dẳng kỳ lạ, bởi cái rốn gợi lên trong anh một ký ức xa vời: ký ức về lần cuối anh gặp mẹ.

Khi ấy anh mười tuổi. Chỉ có bố con anh trong kỳ nghỉ, ở một biệt thự cho thuê có vườn và bể bơi. Đó là lần đầu tiên bà đến thăm họ sau nhiều năm vắng bóng. Họ đóng cửa ở với nhau trong biệt thự. Bầu không khí ngột ngạt từ đó đến cả dặm xung quanh. Bà ở lại bao lâu? Một hoặc hai tiếng không hơn, trong lúc Alain chơi ở bể bơi. Anh vừa ngoi lên bờ thì bà dừng lại để nói lời tạm biệt. Bà đi một mình. Họ đã nói gì với nhau? Anh không biết. Anh chỉ nhớ bà ngồi trên chiếc ghế đặt trong vườn còn anh thì đứng trước mặt bà, trong chiếc quần bơi ướt sũng. Những gì họ nói với nhau đã phai mờ, nhưng một khoảnh khắc còn hằn sâu trong ký ức anh, một khoảnh khắc cụ thể, sắc cạnh: từ ghế ngồi, bà nhìn chằm chằm một cách có chủ đích vào rốn của cậu con trai. Anh vẫn cảm thấy cái nhìn ấy trên bụng mình. Một cái nhìn khó hiểu: với anh, nó như thể biểu đạt một sự pha trộn không thể giải thích giữa lòng thương và sự khinh miệt; đôi môi bà mẹ có dáng của một nụ cười (một nụ cười thương hại và khinh miệt); rồi, vẫn ngồi trên ghế, bà ngả người về phía anh, đưa ngón tay trỏ chạm vào rốn anh. Ngay sau đó, bà đứng dậy, hôn anh (bà có hôn anh thật không? có thể, nhưng anh không chắc), rồi đi. Anh không gặp bà lần nào nữa.

Người phụ nữ bước ra khỏi ô tô

Một chiếc ô tô nhỏ chạy dọc bờ sông. Không khí lạnh buổi sáng khiến mảnh đất vô duyên càng thêm trơ trọi, nằm đâu đó giữa cuối ngoại ô và mở ra vùng nông thôn, nơi nhà cửa thưa thớt và không có bóng dáng người đi bộ. Chiếc xe dừng bên vệ đường; một người phụ nữ bước ra – trẻ, khá đẹp. Một điều lạ: cô đóng cửa xe thờ ơ đến nỗi chắc hẳn nó đã không khoá lại. Ý nghĩa của sự thờ ơ đó, thật khó tin trong thời buổi trộm cắp nhan nhản, là gì? Có phải cô đãng trí?

Không, cô không có vẻ gì là đãng trí; trái lại, vẻ quả quyết hiện rõ trên gương mặt cô. Người phụ nữ này biết mình muốn gì. Người phụ nữ này có ý chí rõ ràng. Cô bước vài trăm bộ dọc theo con đường, về phía một cây cầu bắc qua sông, cây cầu khá cao, hẹp, cấm xe đi qua. Cô bước lên cầu và hướng tới bờ bên kia. Thỉnh thoảng cô nhìn quanh, không như một người đang có ai chờ mà để chắc rằng không có ai chờ cô. Đến giữa cầu, cô dừng lại. Lúc đầu cô có vẻ do dự, nhưng không, không phải là do dự hay quyết tâm đột ngột suy giảm; ngược lại, đó là một khoảng dừng để định thần lại sự tập trung, để ý chí sắt đá hơn. Ý chí? Chính xác hơn: lòng hận thù. Phải, khoảng dừng trông như do dự thực ra là lời kêu gọi lòng hận thù đứng bên cô, ủng hộ cô, không rời cô một giây phút.

Cô nhấc một chân qua lan can và văng mình vào khoảng không. Ở cuối cú rơi, cô tàn nhẫn đập mình xuống bề mặt cứng rắn của mặt nước và tê đi vì lạnh, nhưng sau mấy giây dài, cô nâng mặt lên, và bởi cô là một người bơi giỏi, mọi phản xạ tự nhiên đều trào lên át đi ý chí muốn chết của cô. Cô nhấn đầu xuống một lần nữa, tự ép mình hít nước, để chặn lại đường thở. Đột nhiên, cô nghe thấy tiếng hét. Tiếng hét từ bờ bên kia. Có người đã thấy cô. Cô hiểu rằng chết là không dễ dàng, và kẻ thù lớn nhất của cô không phải là phản xạ không thể cưỡng lại của một người bơi giỏi, mà là một người cô chưa hề nghĩ đến. Cô phải chiến đấu. Chiến đấu để cứu lấy cái chết của mình.

Cô giết

Cô nhìn về phía tiếng hét. Ai đó đã nhảy xuống sông. Cô cân nhắc: ai sẽ nhanh hơn, cô, trong quyết tâm giữ mình chìm dưới mặt nước, để hít nước, để tự dìm mình, hay cậu, người mới đến. Khi cô gần chết đuối, nước đã vào phổi và vì thế cô yếu đi, cô có trở thành con mồi dễ dàng hơn cho vị cứu tinh của cô không? Cậu sẽ kéo cô vào bờ, đặt cô trên mặt đất, ép nước ra khỏi phổi của cô, hô hấp nhân tạo, gọi đội cứu hộ, cảnh sát, cô sẽ được cứu và vĩnh viễn bị chê cười.

“Dừng lại! Dừng lại!” người đàn ông hét lên.

Mọi thứ đã thay đổi. Thay vì lặn xuống dưới nước, cô ngoi đầu lên và thở thật sâu để lấy sức. Cậu đã ở trước mặt cô. Đó là một người trẻ tuổi, một thiếu niên, người hy vọng được nổi tiếng, được có ảnh trên mặt báo. Cậu chỉ luôn miệng kêu, “Dừng lại! Dừng lại!” Cậu đã với được một tay về phía cô, và cô, thay vì trốn tránh nó, nắm lấy nó, nắm chặt nó, rồi kéo nó (và cậu) xuống lòng sông. Cậu lại hét, “Dừng lại!” cứ như thể đó là từ duy nhất cậu có thể nói được. Nhưng cậu sẽ không nói nó thêm được nữa. Cô nắm chặt tay cậu, dìm cậu xuống dưới, rồi duỗi người đè dọc theo lưng cậu để giữ đầu cậu chìm dưới nước. Cậu chống lại, cậu quẫy, cậu đã hít phải nước, cậu cố gắng đánh trả, nhưng cô vẫn nằm chắc chắn phía trên cậu; cậu không thể ngẩng đầu lên để thở, và sau những giây dài, rất dài, cậu ngừng cựa quậy. Cô giữ cậu như thế trong một lúc; cứ như thể, kiệt sức và run rẩy, cô nằm nghỉ, duỗi người trên lưng cậu. Rồi tin rằng người đàn ông bên dưới sẽ không cựa quậy được nữa, cô thả cậu ra và bơi đi, hướng về phía bờ sông phía cô đến, sao cho trong cô không còn giữ lại chút gì dù chỉ là cái bóng của những gì vừa diễn ra.

Nhưng chuyện gì đang diễn ra? Cô đã quên quyết tâm của mình rồi sao? Tại sao cô không để mình chết đuối, khi cái người mới cố gắng cướp đi cái chết của cô đã không còn sống? Tại sao, bây giờ khi cô đã tự do, cô không còn muốn tìm cái chết?

Sự sống được hồi phục bất ngờ là một cú sốc bẻ gãy quyết tâm của cô; cô đã mất sức mạnh để tập trung năng lượng vào cái chết. Cô run rẩy, đột nhiên bị tước đi mọi ý chí, mọi sinh lực; một cách máy móc, cô bơi về phía cô bỏ lại chiếc xe.

Cô trở về nhà

Dần dần, cô cảm thấy nước bớt sâu, cô chạm chân xuống đáy sông, cô đứng; cô tuột mất đôi giày trong bùn và cũng không còn sức để tìm lại nó; cô rời mặt nước trên đôi chân trần và leo lên bờ về phía con đường.

Thế giới được khám phá lại có vẻ không hề mến khách, và đột nhiên nỗi lo lắng bao trùm lên cô: cô không có chìa khóa xe! Nó đâu rồi? Váy cô không có túi.

Lao đầu về cái chết, người ta sẽ không lo lắng về những thứ họ đánh rơi dọc đường. Khi cô rời chiếc xe, tương lai không tồn tại. Cô không có gì để giấu. Nhưng giờ thì đột nhiên cô phải giấu tất cả. Không để lại dấu vết. Nỗi lo của cô càng lúc càng lớn: Chìa khóa đâu rồi? Về nhà thế nào đây?

Cô lại gần chiếc xe, cô kéo cánh cửa, và, trước sự ngạc nhiên của cô, nó mở. Chiếc chìa khóa đang đợi cô, bị bỏ rơi trên táp lô. Cô ngồi sau vô lăng và đặt đôi chân trần lên bàn đạp. Cô vẫn đang run rẩy. Giờ cô run cả vì lạnh. Áo cô, váy cô, đều ướt sũng, nước sông bẩn chảy khắp mọi chỗ. Cô xoay chìa và lái đi.

Người cố áp đặt sự sống lên cô đã chết vì đuối nước, còn người mà cô cố giết trong bụng cô vẫn đang còn sống. Ý nghĩ tự tử đã bị tước đi vĩnh viễn. Không trở lại. Người đàn ông trẻ tuổi đã chết, thai nhi còn sống, còn cô sẽ làm tất cả những gì có thể để không ai phát hiện được chuyện gì đã xảy ra. Cô đang run rẩy, ý chí của cô sống lại; cô chẳng nghĩ gì ngoài tương lai trước mắt: Làm sao ra khỏi xe mà không bị ai nhìn thấy. Làm sao lẩn qua cửa sổ phòng người gác cổng trong bộ váy áo sũng nước mà không bị để ý?

Alain cảm nhận được cú va mạnh trên vai anh. “Cẩn thận, thằng ngu!”

Anh quay lại và thấy một cô gái đi ngang qua anh trên vỉa hè với sải chân mạnh mẽ, cương quyết.

“Xin lỗi!” anh gọi với theo cô (bằng giọng yếu ớt).

“Đồ khốn!” cô đáp (bằng giọng mạnh mẽ) mà không ngoái đầu lại.

Những người xin lỗi

1

Một mình trong căn hộ nhỏ, hai hôm sau, Alain nhận ra anh vẫn còn thấy đau ở vai, và anh quả quyết rằng cô gái trẻ xô vào người anh trên phố chắc hẳn làm thế là có mục đích. Anh không quên được cái giọng the thé gọi anh là “thằng ngu,” anh nghe lại lời năn nỉ “Xin lỗi” của anh, theo sau là câu trả lời “Đồ khốn!” Một lần nữa, anh xin lỗi chẳng vì cái gì cả. Tại sao luôn luôn là cái phản xạ van xin tha thứ ngu ngốc này? Ký ức này sẽ không rời khỏi anh, anh cảm thấy cần phải nói chuyện. Anh gọi cho bạn gái, Madeleine. Cô không ở Paris, điện thoại thì tắt máy. Thế nên anh bấm số Charles, và vừa nghe tiếng người bạn anh đã mở lời xin lỗi. “Đừng giận nhé. Tớ đang buồn lắm. Tớ cần nói chuyện.”

“Đúng lúc thật đấy. Tớ cũng đang bực mình đây. Nhưng cậu làm sao thế?”

“Tớ đang giận bản thân mình. Tại sao tớ lại tìm mọi cơ hội để cảm thấy tội lỗi nhỉ?”

“Thế cũng chẳng nghiêm trọng lắm.”

“Thấy tội lỗi hay không thấy tội lỗi – tớ cho đó là cả vấn đề. Cuộc sống là một cuộc đấu tranh của tất cả chống lại tất cả. Điều đó ai cũng biết. Nhưng nó diễn ra như thế nào trong một xã hội ít nhiều văn minh? Người ta không thể cứ nhìn thấy nhau là xông tới nhau được. Thay vào đó, họ cố gắng mang nỗi nhục của tội lỗi cho nhau. Ai có thể khiến người khác cảm thấy tội lỗi sẽ thắng. Ai thú nhận tội lỗi của mình sẽ thua. Cậu đang bước đi trên phố, chìm đắm trong suy tư. Một cô gái đi đến, tiến thẳng về phía trước, cứ như thể cô ta là người duy nhất trên thế giới, chẳng cần nhìn trái nhìn phải. Hai người va vào nhau. Và nó đây: thời khắc quyết định: Ai sẽ la lối người kia, và ai sẽ xin lỗi? Đó là một tình huống cổ điển: thực ra, cả hai đều là người bị va và người va. Thế nhưng có một số người luôn – lập tức, tự động – coi họ là người va, và thế là họ sai. Còn những người khác luôn – lập tức, tự động – coi họ là người bị va, và thế là họ đúng, nhanh chóng kết tội và trừng phạt người kia. Cậu thì sao – trong tình huống đó, cậu sẽ xin lỗi hay kết tội?”

“Tớ á, tớ chắc chắn sẽ xin lỗi rồi.”

“Ôi, cậu bạn tội nghiệp của tớ, thế là cả cậu nữa cũng thuộc về đội quân những người xin lỗi rồi. Cậu mong xoa dịu họ bằng những lời xin lỗi của cậu.”

“Nhất định thế.”

“Thế là cậu sai rồi. Người nói lời xin lỗi là người tuyên bố chính mình có tội. Nếu cậu tuyên bố mình có tội thì cậu sẽ khuyến khích người khác tiếp tục công khai sỉ nhục cậu, trách móc cậu, cho đến chết. Đó là những hệ quả không thể tránh được của lời xin lỗi đầu tiên.”

“Đúng đấy. Không nên xin lỗi. Nhưng tớ thích một thế giới mà mọi người đều xin lỗi, không có ngoại lệ, một cách vô nghĩa, thái quá, chẳng vì gì cả, nơi họ chất lên mình những lời xin lỗi.”

2

Alain nhấc máy lên gọi cho Madeleine lần nữa. Nhưng điện thoại của cô đổ chuông và đổ chuông trong vô vọng. Như vẫn thường làm trong những lúc tương tự, anh chuyển sự chú ý sang một bức ảnh treo trên tường. Trong căn hộ nhỏ của anh chỉ có mỗi bức ảnh đó: khuôn mặt của một người phụ nữ trẻ – mẹ anh.

Vài tháng sau khi Alain ra đời, bà rời bỏ chồng, còn ông, với bản tính kín đáo, chưa bao giờ nói xấu bà. Ông là người nhẹ nhàng, tinh tế. Cậu bé không hiểu tại sao một người phụ nữ có thể bỏ rơi một người đàn ông tinh tế và nhẹ nhàng, và càng không hiểu tại sao bà có thể bỏ rơi đứa con trai của mình, một người (như anh nhận ra) cũng nhẹ nhàng và tinh tế từ nhỏ (nếu không nói là từ trong bụng mẹ).

“Mẹ sống ở đâu?” anh hỏi bố.

“Chắc là ở Mỹ.”

“‘Chắc là’ là sao ạ?”

“Bố không biết địa chỉ của mẹ.”

“Nhưng mẹ phải có trách nhiệm đưa nó cho bố chứ.”

“Mẹ con không có trách nhiệm gì với bố cả.”

“Nhưng với con thì sao? Chẳng lẽ mẹ không muốn biết tin gì về con à? Chẳng lẽ mẹ không muốn biết con đang làm gì? Chẳng lẽ mẹ không muốn biết con nghĩ gì về mẹ?”

Một hôm, ông bố mất kiên nhẫn.

“Bởi con cứ lằng nhằng, để bố nói con nghe: mẹ không hề muốn con ra đời. Mẹ không hề muốn có con ở đây, chôn mình vào cái ghế lười mà con đang nằm rất dễ chịu này. Mẹ không muốn dính dáng gì tới con. Giờ con hiểu rồi chứ?”

Ông không phải người hung hãn. Nhưng bất chấp sự kín đáo hết mực, ông vẫn không giấu nổi sự bất đồng sâu sắc với một người phụ nữ đã cố gắng ngăn cản một con người đến với trần gian.

Tôi đã mô tả lần gặp gỡ cuối cùng giữa Alain với mẹ, cạnh hồ bơi của một căn biệt thự đi thuê. Khi ấy anh mười tuổi. Anh mười sáu khi bố anh mất. Sau đám tang mấy ngày, anh bóc một bức ảnh của mẹ ra khỏi album gia đình, đóng khung nó, rồi treo nó lên tường. Tại sao không có ảnh bố trong căn hộ của anh? Tôi không biết. Thế có vô lý không? Chắc chắn có. Bất công? Không nghi ngờ gì. Nhưng nó là thế. Trên tường trong căn hộ anh chỉ treo duy nhất một bức ảnh: ảnh mẹ anh. Thỉnh thoảng, anh lại nói chuyện với nó.

Sinh ra một người xin lỗi như thế nào

“Sao mẹ không phá thai? Bố ngăn mẹ lại à?”

Một giọng nói cất lên từ bức ảnh: “Con không biết được đâu. Mọi thứ con tưởng tượng về mẹ chỉ là chuyện cổ tích. Nhưng mẹ thích những câu chuyện cổ tích của con. Ngay cả khi con nhận ra mẹ là kẻ giết người đã dìm chết một cậu thanh niên trên dòng sông. Mẹ đều thích cả. Tiếp tục nhé, Alain: Kể chuyện cho mẹ nghe! Tiếp tục tưởng tượng đi! Mẹ đang nghe đây.”

Rồi Alain tưởng tượng. Anh tưởng tượng ra cảnh bố anh đè trên người mẹ anh. Trước khi họ làm tình, bà cảnh báo ông: “Em chưa uống thuốc đâu, anh cẩn thận đấy.” Ông trấn an bà. Thế nên bà làm tình mà không chút ngờ vực, rồi khi bà nhận ra những dấu hiệu của cơn cực khoái xuất hiện càng lúc càng rõ trên gương mặt ông, bà hét lên, “Cẩn thận!” rồi “Không! Không! Em không muốn! Em không muốn!” Nhưng gương mặt ông càng lúc càng đỏ, đỏ và đáng ghê tởm; bà đẩy sức nặng của cái cơ thể đang ghì chặt lấy bà, bà vùng vẫy, nhưng ông càng giữ bà chặt hơn, và đột nhiên bà hiểu ra đối với ông đây không phải là sự mù quáng của tình yêu, mà là ý chí – ý chí lạnh lùng và đầy tính toán – trong khi đối với bà, nó không chỉ là ý chí, nó là lòng thù hận, lòng thù hận căm hờn hơn nữa vì bà đã thua cuộc.

Đây không phải lần đầu Alain tưởng tượng ra cuộc giao hoan của họ; cuộc giao hoan này ám ảnh anh và gợi lên trong anh giả định rằng mỗi con người đều là bản sao chính xác của khoảnh khắc lúc thụ thai. Anh đứng trước gương và kiểm tra khuôn mặt mình để tìm dấu vết của lòng hận thù kép, diễn ra đồng thời, đưa đến việc anh được sinh ra: lòng hận thù của người đàn ông và lòng hận thù của người phụ nữ trong khoảnh khắc người đàn ông đạt cực khoái, lòng hận thù của sự tinh tế và mạnh mẽ về thể chất cùng với lòng hận thù của sự dũng cảm và yếu đuối về thể chất.

Và anh nghĩ kết quả của lòng thù hận kép ấy chỉ có thể là một người xin lỗi. Anh luôn nhẹ nhàng và thông minh như bố anh; và anh luôn là một kẻ không mời mà đến, như mẹ anh nhìn nhận anh. Một người vừa là người không mời mà đến lại vừa là người nhẹ nhàng thì bị kết án, bởi một lô gích không khoan nhượng, phải xin lỗi trong suốt cuộc đời. Anh nhìn lên khuôn mặt treo trên tường và một lần nữa anh thấy người phụ nữ bị đánh bại, trong bộ váy áo sũng nước, chui vào ô tô, âm thầm lẻn qua cửa sổ người gác cổng, leo lên cầu thang, và, chân trần, trở lại căn hộ nơi cô ở lại cho đến khi kẻ không mời mà đến rời bỏ cơ thể cô. Nơi mà, chỉ vài tháng sau, cô bỏ lại cả hai người bọn họ.

Cái cây của Eva

Alain đang ngồi dưới sàn trong căn hộ nhỏ của anh, lưng dựa vào tường, đầu cúi thấp: Hình như anh đang gà gật? Giọng một người phụ nữ đánh thức anh.

“Mẹ thích mọi chuyện con kể với mẹ từ trước tới giờ, mẹ thích mọi thứ con đang sáng tạo, mẹ cũng không có gì để bổ sung. Có lẽ chỉ trừ cái rốn. Trong tâm trí con, hình mẫu của người phụ nữ không rốn là một thiên thần. Đối với mẹ, đó là Eva, người phụ nữ đầu tiên. Nàng không được sinh ra từ bụng, mà từ một sự ngẫu hứng, sự ngẫu hứng của Đấng tạo hóa. Từ âm hộ của nàng, âm hộ của một người phụ nữ không rốn, sợi dây rốn đầu tiên được sinh ra. Nếu mẹ tin vào Kinh Thánh, thì còn có những sợi dây khác nữa: mỗi cái dính liền với những người đàn ông bé nhỏ và những người phụ nữ bé nhỏ. Cơ thể của đàn ông sinh ra mà không có sự tiếp nối, hoàn toàn vô dụng, trong khi đó, từ bộ phận sinh dục của mỗi người phụ nữ đều sinh ra một sợi dây khác, với những người phụ nữ và đàn ông khác ở cuối, và tất cả những sợi dây ấy, qua hàng triệu triệu năm, tạo nên một cái cây khổng lồ, một cái cây hình thành từ vô vàn cơ thể, một cái cây có nhánh chạm tới bầu trời. Tưởng tượng mà xem! Cái cây khổng lồ đó bắt nguồn từ âm hộ của một người phụ nữ bé nhỏ, người phụ nữ đầu tiên, nàng Eva không rốn tội nghiệp.

“Khi có thai, mẹ coi mình là một phần của cái cây đó, treo mình từ một đầu dây, và con, chưa sinh ra – mẹ tưởng tượng con bơi trong khoảng không, gắn liền với sợi dây từ cơ thể mẹ, và từ đó trở đi mẹ mơ thấy một cảnh ám sát ở phía tận cùng, rạch ngang cổ họng của người phụ nữ không rốn. Mẹ tưởng tượng thân thể nàng chết đi trong đau đớn, phân hủy, cho đến khi toàn bộ cái cây khổng lồ mọc ra từ nàng – giờ đột nhiên mất đi bộ rễ, mất đi chỗ dựa – bắt đầu sụp đổ. Mẹ nhìn thấy những cành lá lan ra vô hạn sụp đổ như một trận mưa giông khổng lồ, và – con có hiểu không – những gì mẹ mơ thấy không phải là sự cáo chung của lịch sử nhân loại, sự chối bỏ bất cứ tương lai nào; không, không, những gì mẹ muốn là sự biến mất hoàn toàn của con người, với tương lai và quá khứ, với mở đầu và kết thúc, với toàn bộ khoảng thời gian tồn tại của nó, với mọi ký ức của nó, với Nero và Napoleon, với Đức Phật và Đức Chúa. Mẹ muốn tận diệt cái cây bắt nguồn từ cái bụng không rốn nhỏ bé của người phụ nữ đầu tiên ngu muội nào đó, người không biết mình đang làm gì hay cái giá khủng khiếp mà chúng ta phải trả cho cơn hoan lạc khốn khổ của nàng, mà chắc chắn không hề mang lại cho nàng khoái lạc nào dù là nhỏ nhất.”

Giọng người mẹ biến mất, và Alain, lưng dựa vào tường, tiếp tục gà gật.

Cuộc đối thoại trên xe máy

Sáng hôm sau, khoảng mười một giờ, Alain có cuộc hẹn với các bạn của anh, Ramon và Caliban, trước bảo tàng gần Vườn Luxembourg. Trước khi rời khỏi nhà, anh ngoái lại để nói lời tạm biệt với mẹ anh trong bức ảnh. Sau đó anh bước xuống phố và đi bộ đến chỗ chiếc xe máy, đậu không xa căn hộ.

Khi leo lên xe, anh có cảm giác mơ hồ rằng thân thể ai đó đang tựa vào lưng anh. Như thể Madeleine đang ở bên anh và chạm anh thật nhẹ. Ảo ảnh khiến anh rung động; như thể nó bày tỏ tình yêu mà anh dành cho người con gái của mình. Anh nổ máy.

Rồi anh nghe một giọng nói cất lên từ đằng sau: “Mẹ muốn nói chuyện chút nữa.”

Không, đó không phải là Madeleine; anh nhận ra giọng của mẹ.

Dòng xe kẹt lại, và anh nghe: “Mẹ muốn chắc chắn rằng giữa mẹ con mình không có sự hiểu nhầm nào, rằng mẹ con mình hiểu nhau hoàn toàn –”

Anh phải phanh lại. Một người đi bộ len lỏi qua đám ô tô để qua đường và quay về phía Alain với một cử chỉ đe dọa.

“Mẹ sẽ nói thẳng. Mẹ luôn cảm thấy thật kinh khủng khi phải đưa một người tới cái thế giới mà họ không yêu cầu là được đến đó.”

“Con biết,” Alain đáp lại.

“Nhìn xung quanh con đi. Trong tất cả những người mà con thấy, không ai ở đây là vì họ muốn thế. Dĩ nhiên, điều mẹ vừa nói đây chỉ là sự thật tầm thường nhất. Quá tầm thường, quá cơ bản, đến nỗi chúng ta đã không còn nhìn thấy nó, nghe thấy nó.”

Suốt mấy phút, anh đi trên làn đường giữa một chiếc xe tải và một chiếc xe con, ép anh từ cả hai phía.

“Người ta cứ huyên thiên về các quyền con người. Thật nực cười! Sự tồn tại của con chẳng được lập nên trên bất cứ quyền nào hết. Họ thậm chí còn không cho con được chấm dứt mạng sống bằng lựa chọn của riêng con, những người bảo vệ nhân quyền ấy.”

Đèn giao thông ở ngã tư chuyển sang màu đỏ. Anh dừng lại. Những người đi bộ từ hai bên phố bắt đầu đi sang phía đối diện.

Người mẹ tiếp tục: “Nhìn họ mà xem! Nhìn xem! Ít nhất một nửa trong số họ là những người xấu xí. Được xấu xí – chẳng phải đó cũng là quyền con người sao? Con có biết đem theo sự xấu xí bên mình trong suốt cuộc đời là thế nào không? Mà không lúc nào khuây khỏa? Hay giới tính của con? Con không được chọn nó. Hay màu mắt của con? Hay thời đại của con trên trái đất? Hay đất nước của con? Hay mẹ của con? Chẳng cái nào quan trọng. Các quyền mà một con người có thể có chỉ là những điều vô nghĩa, những thứ mà ta chẳng có lý do gì để chiến đấu hay viết những bản tuyên ngôn vĩ đại vì chúng.”

Anh tiếp tục lái, giọng người mẹ trở nên nhẹ nhàng hơn. “Con ở đây là vì mẹ đã yếu đuối. Đó là lỗi của mẹ. Tha thứ cho mẹ.”

Alain im lặng; rồi anh nói, bằng giọng trầm lắng: “Mẹ thấy có lỗi vì cái gì? Vì không có sức mạnh để ngăn cho con không phải ra đời? Hay vì không hòa mình vào cuộc sống của con, một cuộc sống mà tình cờ là thực ra cũng đâu đến nỗi?”

Sau một lúc im lặng, bà trả lời, “Có thể con nói đúng. Nếu thế thì mẹ có lỗi gấp đôi thế nữa.”

“Con mới là người phải xin lỗi,” Alain nói. “Con rơi vào cuộc đời mẹ như một cục phân bò. Con đuổi mẹ sang Mỹ.”

“Bỏ những lời xin lỗi của con đi! Con thì biết gì về cuộc sống của mẹ, thằng bé ngốc nghếch của mẹ! Mẹ gọi con là thằng ngốc được không? Ừ, đừng giận; theo mẹ thì con là thằng ngốc! Con có biết sự ngu ngốc của con đến từ đâu không? Từ lòng tốt của con. Lòng tốt lố bịch của con đấy!”

Anh đã đến Vườn Luxembourg. Anh đậu xe.

“Mẹ đừng cản, mẹ cứ để con xin lỗi,” anh nói. “Con là người xin lỗi. Bố mẹ, hai người đã sinh ra con như vậy đấy. Và là thế, là một người xin lỗi, con thấy hạnh phúc. Con thấy thoải mái khi mẹ con mình xin lỗi nhau. Chẳng đáng yêu lắm sao, cái việc xin lỗi nhau ấy?”

Rồi họ bước về phía bảo tàng.

Copyright © 2013 by Milan Kundera | Nguyễn Huy Hoàng dịch.