“Bi ca cho cha tôi” – Mark Strand
Mark Strand (1934–2014) là nhà thơ người Mỹ. Ông được trao giải Rebekah Johnson Bobbitt năm 1992, giải Bollingen năm 1993, giải Pulitzer cho thơ năm 1999, và giải Wallace Stevens năm 2004, và được bổ nhiệm làm Poet Laureate của Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 1991.
Bi ca cho cha tôi
(Robert Strand, 1908–1968)
1 CƠ THỂ TRỐNG
Bàn tay là của cha, cánh tay là của cha,
Nhưng cha không ở đó.
Đôi mắt là của cha, nhưng nó nhắm và sẽ không mở ra.
Mặt trời xa xôi ở đó.
Mặt trăng lơ lửng trên bờ vai trắng của ngọn đồi ở đó.
Cơn gió trên Bedford Basin ở đó.
Ánh sáng màu lục nhạt của mùa đông ở đó.
Miệng cha ở đó.
Nhưng cha không ở đó.
Khi ai đó nói, không có câu trả lời.
Những đám mây sà xuống
Và chôn các tòa nhà dọc bờ nước,
Và nước im lặng.
Lũ mòng biển nhìn chằm chằm.
Những năm, những giờ, sẽ không tìm thấy cha
Vặn cổ tay của những người khác.
Chẳng có cơn đau nào. Nó đã đi rồi.
Chẳng có bí mật nào. Chẳng có gì để nói.
Cái bóng rải tàn tro của nó.
Cơ thể là của cha, nhưng cha không ở đó.
Không khí run lên làn da.
Bóng tối tựa vào đôi mắt.
Nhưng cha không ở đó.
2 NHỮNG CÂU TRẢ LỜI
Vì sao cha đi?
Vì ngôi nhà lạnh.
Vì sao cha đi?
Vì đấy là điều cha luôn luôn làm giữa hoàng hôn và bình minh.
Cha mặc gì?
Cha mặc áo vét lam, sơ mi trắng, cà vạt vàng, và tất vàng.
Cha mặc gì?
Cha không mặc gì. Một chiếc khăn của nỗi đau giữ ấm cho cha.
Cha ngủ với ai?
Cha ngủ mỗi đêm với một người phụ nữ khác.
Cha ngủ với ai?
Cha ngủ một mình. Cha luôn ngủ một mình.
Vì sao cha nói dối con?
Cha luôn nghĩ mình nói thật.
Vì sao cha nói dối con?
Vì sự thật nói dối không như điều gì khác và cha yêu sự thật.
Vì sao cha lại đi?
Vì không gì có nhiều ý nghĩa với cha nữa.
Vì sao cha lại đi?
Cha không biết. Cha chưa bao giờ biết.
Con sẽ phải chờ cha bao lâu?
Đừng chờ cha. Cha mệt và cha muốn nằm.
Có phải cha mệt và cha muốn nằm?
Phải, cha mệt và cha muốn nằm.
3 SỰ RA ĐI CỦA CHA
Không gì có thể cản cha.
Cả ngày đẹp nhất. Cả sự yên tĩnh. Cả đại dương dập dềnh.
Cha tiếp tục sự ra đi của mình.
Cả những cái cây
Mà cha bước dưới, cả những cái cây đổ bóng lên cha.
Cả vị bác sĩ
Đã cảnh báo cha, vị bác sĩ trẻ tóc bạc từng cứu cha một lần.
Cha tiếp tục sự ra đi của mình.
Không gì có thể cản cha. Cả con trai của cha. Cả con gái của cha
Người cho cha ăn và biến cha thành một đứa trẻ trở lại.
Cả con trai cha người nghĩ cha sẽ sống mãi mãi.
Cả cơn gió lắc ve áo cha.
Cả sự tĩnh lặng giao mình cho cử động của cha.
Cả đôi giày nặng dần của cha.
Cả đôi mắt từ chối nhìn về phía trước của cha.
Không gì có thể cản cha.
Cha ngồi trong phòng và nhìn chằm chằm vào thành phố
Và tiếp tục sự ra đi của mình.
Cha đi làm và để cơn lạnh đi vào quần áo.
Cha để máu thấm vào tất.
Mặt cha chuyển trắng.
Giọng cha nứt làm đôi.
Cha dựa vào cây gậy.
Nhưng không gì có thể cản cha.
Cả những người bạn cho cha lời khuyên.
Cả con trai của cha. Cả con gái của cha người nhìn cha nhỏ dần.
Cả sự mệt mỏi sống trong những tiếng thở dài của cha.
Cả hai lá phổi sẽ đầy nước của cha.
Cả ống tay áo mang cơn đau của hai cánh tay cha.
Không gì có thể cản cha.
Cha tiếp tục sự ra đi của mình.
Khi chơi với bọn trẻ cha tiếp tục sự ra đi của mình.
Khi ngồi xuống ăn,
Khi tỉnh giấc vào đêm, đẫm nước mắt, cơ thể cha thổn thức,
Cha tiếp tục sự ra đi của mình.
Không gì có thể cản cha.
Cả quá khứ.
Cả tương lai với thời tiết đẹp của nó.
Cả quang cảnh từ cửa sổ của cha, quang cảnh của nghĩa địa.
Cả thành phố. Cả thành phố khủng khiếp với những tòa nhà gỗ của nó.
Cả thất bại. Cả thành công.
Cha không làm gì ngoài tiếp tục sự ra đi của mình.
Cha đặt đồng hồ của mình lên tai.
Cha cảm thấy mình trượt đi.
Cha nằm trên giường.
Cha khoanh tay trên ngực và cha mơ về thế giới không có cha,
Về không gian dưới những cái cây,
Về không gian trong phòng,
Về những không gian giờ sẽ thiếu vắng cha,
Và cha tiếp tục sự ra đi của mình.
Không gì có thể cản cha.
Cả hơi thở của cha. Cả cuộc đời của cha.
Cả cuộc đời cha muốn.
Cả cuộc đời cha có.
Không gì có thể cản cha.
4 CÁI BÓNG CỦA CHA
Cha có cái bóng của mình.
Những nơi cha đã ở đã trả nó lại.
Những hành lang và những bãi cỏ trống đã trả nó lại.
Newsboys Home đã trả nó lại.
Những con phố của New York đã trả nó lại và những con phố của Montreal cũng vậy.
Những căn phòng ở Belém nơi những con thạch sùng bắt muỗi đã trả nó lại.
Những con phố tối của Manaus và những con phố ẩm của Rio đã trả nó lại.
Mexico City nơi cha muốn bỏ nó lại đã trả nó lại.
Và Halifax nơi bến cảng muốn rửa tay từ biệt với cha đã trả nó lại.
Cha có cái bóng của mình.
Khi cha đi cái đuôi trắng của chuyến đi để bóng của cha xuống dưới, nhưng khi cha về nó ở đó đón cha. Cha có cái bóng của mình.
Những cánh cửa mà cha đi vào nhấc cái bóng khỏi cha và khi cha ra, trả nó lại. Cha có cái bóng của mình.
Ngay cả khi cha quên cái bóng của mình, cha vẫn tìm lại được nó; nó ở với cha.
Một lần ở đất nước này bóng của một cái cây phủ lên bóng của cha và cha không được biết đến.
Một lần ở đất nước này cha nghĩ cái bóng của mình đổ xuống từ một người khác. Cái bóng của cha chẳng nói gì.
Quần áo cha mang cái bóng của cha bên trong; khi cha cởi chúng ra, nó lan ra như bóng tối của quá khứ của cha.
Và lời nói của cha trôi nổi như những chiếc lá trong một bầu không khí đã mất, ở một nơi không ai biết, đã trả cái bóng lại cho cha.
Bạn bè của cha đã trả cái bóng lại cho cha.
Kẻ thù của cha đã trả cái bóng lại cho cha. Họ nói nó nặng và sẽ phủ lên mộ cha.
Khi cha qua đời cái bóng của cha ngủ ở cửa lò và ăn tro thay bánh mì.
Nó vui mừng giữa những tàn tích.
Nó nhìn những người khác ngủ.
Nó tỏa sáng như pha lê giữa các ngôi mộ.
Nó cố bình tĩnh như không khí.
Nó muốn được như tuyết trên nước.
Nó muốn được là không gì cả, nhưng điều đó là bất khả.
Nó đến nhà con.
Nó ngồi trên vai con.
Cái bóng của cha là của cha. Con bảo nó thế. Con bảo nó là của cha.
Con đã mang nó theo mình quá lâu. Con trả nó lại.
5 TIẾC THƯƠNG
Họ tiếc thương cha.
Khi cha dậy lúc giữa đêm,
Và sương lấp lánh trên tảng đá của đôi má cha,
Họ tiếc thương cha.
Họ đưa cha về lại căn nhà trống.
Họ đem bàn ghế vào trong.
Họ đặt cha ngồi và dạy cha thở,
Và hơi thở của cha cháy,
Nó đốt cháy hòm thông và tro rơi như ánh mặt trời.
Họ đưa cha một cuốn sách và bảo cha đọc.
Họ nghe và đôi mắt họ ngấn nước.
Những người đàn bà vuốt ve những ngón tay cha.
Họ chải màu vàng lại mái tóc cha.
Họ cạo sương giá khỏi râu cha.
Họ nắn đùi cha.
Họ mặc quần áo đẹp cho cha.
Họ xoa bàn tay cha để giữ ấm cho nó.
Họ cho cha ăn. Họ cho cha tiền.
Họ quỳ xuống và xin cha đừng chết.
Khi cha dậy lúc giữa đêm họ tiếc thương cha.
Họ nhắm mắt và thì thầm đi thì thầm lại tên cha.
Nhưng họ không thể kéo ánh sáng đã chôn khỏi những ven máu cha.
Họ không thể với đến những giấc mơ của cha.
Ông già ơi, đâu có cách nào.
Dậy và cứ dậy, nó đâu có ích gì.
Họ tiếc thương cha theo cách họ có thể.
6 NĂM MỚI
Giờ là mùa đông và năm mới.
Không ai biết cha.
Cách xa những vì sao, xa cơn mưa ánh sáng,
Cha nằm dưới thời tiết của những tảng đá.
Không có sợi dây nào để dẫn cha về.
Bạn bè cha mơ màng trong bóng tối
Của niềm vui và không thể nhớ.
Không ai biết cha. Cha là hàng xóm của không gì cả.
Cha không thấy mưa rơi và người đàn ông bước đi,
Cơn gió bụi thổi tàn tro của nó đi khắp thành phố.
Cha không thấy mặt trời kéo mặt trăng như một tiếng vọng.
Cha không thấy trái tim bầm tím nổ tung trong những ngọn lửa,
Những hộp sọ của ngây thơ hóa khói.
Cha không thấy những vết sẹo của đủ đầy, đôi mắt không ánh sáng.
Nó qua rồi. Giờ là mùa đông và năm mới.
Những kẻ hiền lành đang kéo da họ lên thiên đường.
Những kẻ tuyệt vọng đang chịu cái lạnh với những kẻ không có gì để giấu.
Nó đã qua rồi và không ai biết cha.
Có ánh sao trôi trên mặt nước đen.
Có những hòn đá dưới biển chưa ai thấy.
Có một bờ biển và người ta đang đợi.
Và không gì trở lại.
Vì nó đã qua rồi.
Vì có sự im lặng thay vì một cái tên.
Vì giờ là mùa đông và năm mới.
Mark Strand, “Elegy for My Father,” The Story Of Our Lives: Poems (Atheneum, 1973).
Copyright © 1973 by Mark Strand | Nguyễn Huy Hoàng dịch.
Nguyễn Huy Hoàng 