Truyện ngắn: “Chiếc đĩa” – Jorge Luis Borges

Jorge Luis Borges (1899–1986) là một nhà văn và nhà thơ người Argentina, một nhân vật chủ chốt trong nền văn chương tiếng Tây Ban Nha với những tác phẩm đã trở thành điển phạm của châu Mỹ Latin trong thế kỷ XX. Sách của ông bắt đầu được dịch và xuất bản rộng rãi ở Mỹ và châu Âu sau khi ông được trao giải Prix International cùng Samuel Beckett năm 1961. Danh tiếng quốc tế của ông cũng được củng cố bởi các giải de Cervantes năm 1969 và giải Jerusalem năm 1971, bên cạnh sự bùng nổ của các nhà văn Mỹ Latin thuộc thế hệ sau trong những năm 1960 và 1970.

Chiếc đĩa

Tôi là một tiều phu. Tên tôi không quan trọng. Cái lán nơi tôi sinh ra và sẽ sớm ra đi nằm ở bìa rừng. Người ta nói cánh rừng trải dài đến biển bao quanh toàn trái đất và trên đó lênh đênh những căn nhà gỗ như căn nhà của tôi. Tôi không biết; tôi chưa từng thấy nó. Tôi cũng chưa từng thấy bên kia cánh rừng. Hồi còn nhỏ anh tôi bắt tôi thề rằng giữa hai anh em, chúng tôi sẽ đốn hạ cả cánh rừng cho đến khi không còn cái cây nào. Anh tôi đã khuất và cái mà tôi đang tìm và sẽ tiếp tục tìm là một thứ khác. Về phía tây có một con suối mà tôi biết bắt cá bằng tay không. Trong rừng có sói, nhưng sói không làm tôi sợ và chiếc rìu của tôi chưa bao giờ bất tín. Tôi không đếm số năm trên đời. Tôi biết là nhiều. Mắt tôi không còn thấy nữa. Trong làng, nơi tôi không đến nữa vì sẽ bị lạc, tôi mang tiếng hà tiện, nhưng một tiều phu thì nhặt nhạnh được nhiêu?

Tôi chặn cửa bằng một tảng đá để tuyết khỏi vào. Một buổi tối tôi nghe thấy tiếng bước chân nặng nhọc và sau đó là tiếng gõ cửa. Tôi mở cửa và một người lạ bước vào. Đó là một ông già cao lớn, quấn một chiếc chăn sờn. Một vết sẹo cắt qua mặt. Năm tháng dường như đã ban cho ông ta nhiều quyền uy hơn sự yếu đuối, nhưng tôi nhận thấy ông ta rất khó đi lại nếu không có sự hỗ trợ của cây gậy. Chúng tôi trao đổi vài lời mà tôi không còn nhớ nữa. Cuối cùng ông ta nói:

– Ta không có nhà và ngủ ở bất cứ đâu có thể. Ta đã đi khắp xứ Saxon.

Những lời ấy hợp với tuổi của ông ta. Cha tôi vẫn luôn nói về Saxon mà bây giờ người ta gọi là nước Anh.

Tôi có bánh mì và cá. Chúng tôi không nói gì khi ăn. Trời bắt đầu mưa. Lấy mấy tấm da tôi dọn cho ông ta một chỗ nằm dưới nền đất, chỗ anh tôi đã chết. Khi đêm đến chúng tôi đi ngủ.

Trời tảng sáng chúng tôi ra khỏi nhà. Mưa đã tạnh và mặt đất phủ tuyết mới. Ông ta đánh rơi cây gậy và sai tôi nhặt nó lên.

– Tại sao tôi phải vâng lời ông? – tôi nói.

– Bởi ta là một vị vua – ông ta đáp.

Tôi nghĩ ông ta bị điên. Tôi nhặt cây gậy cho ông ta.

Ông ta nói bằng một giọng khác.

– Ta là vua của tộc người Secgens. Nhiều lần ta đã dẫn họ đến chiến thắng trong các trận chiến khó khăn, nhưng giờ phút định mệnh ta đã đánh mất vương quốc của mình. Tên ta là Isern và ta thuộc dòng dõi Odin.

– Tôi không thờ Odin – tôi đáp. Tôi thờ đấng Kitô.

Như không nghe thấy, ông ta nói tiếp:

– Ta đi trên những con đường lưu vong nhưng ta vẫn là vua, vì ta có chiếc đĩa. Anh có muốn xem không?

Ông ta xòe bàn tay xương xẩu ra. Chẳng có gì trong đó. Tay ông ta trống trơn. Đến lúc đó tôi mới nhận ra ông ta vẫn luôn nắm chặt bàn tay.

Ông ta nói, nhìn tôi chằm chằm:

– Anh có thể sờ nó.

Với một nỗi nghi ngờ tôi đặt các đầu ngón tay của mình vào lòng bàn tay của ông ta. Tôi cảm thấy một cái gì lạnh và thấy một ánh sáng rực. Bàn tay đột ngột nắm lại. Tôi không nói gì. Ông ta tiếp tục, kiên nhẫn như đang nói chuyện với một đứa trẻ:

– Đó là chiếc đĩa của Odin. Nó chỉ có một mặt. Trên thế gian này không có gì khác mà chỉ có một mặt. Chừng nào nó còn nằm trong tay ta, chừng đó ta còn là vua.

– Nó làm bằng vàng? – tôi hỏi.

– Ta không biết. Nó là chiếc đĩa của Odin và chỉ có một mặt.

Ngay lúc ấy trong tôi dậy lên lòng tham muốn sở hữu chiếc đĩa. Nếu nó là của tôi, tôi có thể bán nó lấy một thỏi vàng và rồi tôi sẽ làm vua.

Tôi nói với kẻ lang thang mà đến giờ tôi vẫn hận:

– Trong lán tôi có giấu một rương tiền xu. Những đồng tiền ấy bằng vàng và sáng loáng như rìu. Nếu ông cho tôi chiếc đĩa của Odin, tôi sẽ cho ông chiếc rương.

Ông ta nói, cương quyết:

– Ta không muốn.

– Thế thì – tôi nói – ông có thể lên đường.

Ông ta quay lưng lại. Một nhát rìu vào gáy là thừa đủ để khiến ông ta loạng choạng và ngã gục, nhưng lúc ngã xuống, tay ông ta xòe ra và tôi thấy ánh sáng rực trong không khí. Tôi lấy rìu đánh dấu chỗ ấy rồi kéo ông già đã chết xuống dòng suối chảy sâu. Tôi ném ông ta xuống đó.

Quay về nhà tôi tìm chiếc đĩa. Tôi không tìm thấy nó. Đã nhiều năm và tôi vẫn đang tìm.

Jorge Luis Borges, “El disco,” El libro de arena (Emecé Editores, 1975).

Copyright © 1975 by Jorge Luis Borges | Nguyễn Huy Hoàng dịch.