“Nhân chứng” – Jorge Luis Borges
Jorge Luis Borges (1899–1986) là một nhà văn và nhà thơ người Argentina, một nhân vật chủ chốt trong nền văn chương tiếng Tây Ban Nha với những tác phẩm đã trở thành điển phạm của châu Mỹ Latin trong thế kỷ XX. Sách của ông bắt đầu được dịch và xuất bản rộng rãi ở Mỹ và châu Âu sau khi ông được trao giải Prix International cùng Samuel Beckett năm 1961. Danh tiếng quốc tế của ông cũng được củng cố bởi các giải de Cervantes năm 1969 và giải Jerusalem năm 1971, bên cạnh sự bùng nổ của các nhà văn Mỹ Latin thuộc thế hệ sau trong những năm 1960 và 1970.
Nhân chứng
Trong cái chuồng gần như nằm dưới bóng nhà thờ đá mới xây, một người đàn ông mắt xám, râu xám, nằm giữa mùi gia súc, khiêm tốn tìm kiếm cái chết như người ta tìm kiếm giấc ngủ. Ngày, trung thành với những quy luật bí mật lớn lao, di chuyển và hòa trộn những cái bóng trên những bức tường nghèo nàn; bên ngoài là ruộng cày, một con mương tắc đầy lá chết và một vài dấu chân sói trên đất đen ở bìa rừng. Người đàn ông ngủ và mơ, bị lãng quên. Tiếng chuông cầu nguyện đánh thức ông. Ở các vương quốc xứ Anh lúc bấy giờ đánh chuông đã trở thành một thói quen vào buổi tối, nhưng hồi còn nhỏ người đàn ông đã nhìn thấy khuôn mặt của Woden, nỗi hãi hùng thần thánh và niềm hân hoan, một thần tượng gỗ thô vụng, nặng trĩu những đồng tiền La Mã và y phục nặng nề, sự hiến tế ngựa, chó và tù nhân. Trước khi bình minh đến ông sẽ chết và cùng với ông, những hình ảnh tận mắt cuối cùng của các nghi lễ ngoại giáo sẽ chết và sẽ không trở lại; thế giới sẽ nghèo nàn đi một chút khi người đàn ông Saxon này chết.
Những sự kiện chiếm lấy không gian và kết thúc khi ai đó chết đi có thể khiến chúng ta kinh ngạc, nhưng có một thứ, hoặc một số lượng vô hạn các thứ, chết đi theo mỗi cơn hấp hối, trừ khi, vũ trụ có một ký ức, như các nhà thần trí phỏng đoán. Trong thời gian đã có một ngày mà đôi mắt cuối cùng nhìn thấy Kitô khép lại, trận Junín và tình yêu của nàng Helen chết đi với cái chết của một người đàn ông. Cái gì sẽ chết cùng tôi khi tôi chết, ký ức thảm hại hay vô giá trị nào thế giới sẽ mất đi? Giọng nói của Macedonio Fernández, hình ảnh một con ngựa hung trên bãi đất trống góc Serrano với Charcas, một thanh lưu huỳnh trong ngăn bàn gỗ gụ?
Jorge Luis Borges, “El testigo,” El hacedor (Emecé Editores, 1960).
Copyright © 1960 by Jorge Luis Borges | Nguyễn Huy Hoàng dịch.
Nguyễn Huy Hoàng 