Truyện ngắn: “Tấm khăn” – Cynthia Ozick
Illustration by Rebekka Dunlap for The New Yorker
Cynthia Ozick (1928–) là nhà văn và nhà phê bình văn học người Mỹ. Bà được trao giải Rea cho truyện ngắn năm 1986, giải PEN/Diamonstein-Spielvogel cho nghệ thuật tiểu luận năm 1997, giải của Hiệp hội Phê bình Sách Quốc gia Mỹ cho tác phẩm phê bình năm 2000, và giải PEN/Nabokov cùng giải PEN/Malamud năm 2008. Truyện ngắn “The Shawl” được đăng lần đầu trên tạp chí The New Yorker (số 26 tháng 5 năm 1980) và sau đó đoạt giải truyện ngắn O. Henry năm 1981. Nó cũng được đưa vào các tuyển tập Truyện ngắn Mỹ hay nhất năm 1981 (do Hortense Calisher và Shannon Ravenel biên tập) và Truyện ngắn Mỹ hay nhất thế kỷ năm 1999 (do John Updike và Katrina Kenison biên tập). Nhà văn Joyce Carol Oates gọi truyện ngắn này là một “viên ngọc nhỏ giữa những chồng chất liệu lớn về cuộc diệt chủng Holocaust—tất cả đều sâu sắc và bi thảm, nhưng không phải tất cả đều như ngọc, giống như truyện của Cynthia Ozick.”
Tấm khăn
Stella, lạnh, lạnh, cái lạnh của địa ngục. Cách họ đi trên đường bên nhau, Rosa với Magda cuộn tròn giữa hai bầu vú nhức, Magda quấn chặt trong chăn. Thỉnh thoảng, Stella bế Magda. Nhưng nó tị với Magda. Một cô bé gầy gò mười bốn tuổi, quá nhỏ, với một cặp vú lép của riêng mình, Stella muốn được bọc trong khăn, được giấu đi, được ngủ, được chặng đường lắc lư, một đứa trẻ, một đứa bé sơ sinh được nằm trong vòng tay. Magda ngậm núm vú Rosa, còn Rosa thì không dừng bước, một cái nôi di động. Sữa không đủ; thỉnh thoảng Magda lại bú không khí, rồi nó ré lên. Stella đói rã rời. Đầu gối nó là cục u trên hai cây gậy, khuỷu tay nó là những khúc xương gà.
Rosa không thấy đói; cô thấy nhẹ, không phải như một người đang đi mà như một người đang ngất, trong cơn mê, bị giữ trong một cơn động kinh, một thiên thần vốn đang bay bổng, tỉnh táo và thấy mọi thứ, nhưng ở trên không, không phải ở đó, không chạm đến mặt đường. Như thể đang loạng choạng trên những đầu móng tay. Cô nhìn mặt Magda qua kẽ hở của tấm chăn: một con sóc trong tổ, bình an, không ai chạm được đến nó trong căn nhà nhỏ của những vòng khăn quấn. Cái mặt, rất tròn, mặt tấm gương bỏ túi: nhưng nó không phải là nước da xám xịt của Rosa, tối như dịch tả, nó là một kiểu khuôn mặt hoàn toàn khác, mắt xanh như thinh không, những sợi lông tóc mượt, vàng gần như sao thêu trên áo Rosa. Bạn có thể nghĩ nó là con của họ.
Rosa, bay bổng, mơ đem trao Magda ở một trong những ngôi làng. Cô có thể rời hàng một phút và đẩy Magda vào vòng tay của bất cứ người đàn bà nào ở bên đường. Nhưng cô mà ra khỏi hàng thì có thể họ sẽ bắn. Và ngay cả khi cô chạy được ra khỏi hàng nửa giây và giúi túm khăn vào một người lạ thì liệu bà ấy có chịu nhận nó? Bà có thể sẽ bất ngờ, hoặc sợ hãi; bà có thể sẽ đánh rơi tấm khăn, và Magda sẽ rơi ra và đập đầu xuống đất mà chết. Cái đầu tròn nhỏ. Đứa bé thật ngoan, nó đã thôi la, và bây giờ chỉ mút lấy vị của núm vú khô. Cái ngậm chặt của hai hàng nướu tí hon. Một mảnh đầu răng nhú lên ở lợi dưới, bóng làm sao, tấm bia mộ tinh xảo bằng cẩm thạch trắng sáng lấp lánh ở đó. Chẳng kêu ca gì, Madga từ bỏ núm vú của Rosa, bên trái trước, rồi bên phải; cả hai đều nứt nẻ, không có lấy một hơi sữa. Cái khe ống dẫn tịt, một ngọn núi lửa chết, con mắt mù, cái lỗ lạnh, nên thay vào đó Magda ngậm lấy cái góc khăn và mút. Nó mút rồi mút, làm ngập những sợi vải bằng sự ẩm ướt. Vị ngon lành của tấm khăn, sữa của vải lanh.
Đó là một tấm khăn thần kỳ, nó có thể nuôi dưỡng một đứa trẻ sơ sinh trong suốt ba ngày ba đêm. Magda không chết, nó vẫn sống, dù rất im lặng. Một mùi lạ, của quế và hạnh nhân, toát lên từ miệng nó. Mắt nó mở thao láo, quên cách chớp hay chợp, và Rosa và thỉnh thoảng là cả Stella lại xem xét sắc xanh của nó. Ở trên đường họ lê gánh nặng của cái chân này đến cái chân kia và xem xét gương mặt của Magda. “Arya,” Stella nói, bằng cái giọng đã mỏng như một sợi dây; và Rosa nghĩ Stella nhìn Magda giống một kẻ ăn thịt trẻ tuổi làm sao. Và lúc Stella nói “Arya,” với Rosa nó nghe như thể Stella đã nói “Mình ăn sống nó đi.”
Nhưng Magda đã sống đến lúc biết đi. Sống lâu đến thế nhưng nó đi không vững, một phần vì mới mười lăm tháng tuổi, một phần vì cặp cà kheo của đôi chân nó không đỡ nổi cái bụng ỏng. Cái bụng chướng khí, to và tròn. Rosa đưa gần hết thức ăn của mình cho Magda, Stella chẳng cho gì; Stella đói rã rời, một đứa trẻ đang lớn, nhưng cũng chẳng lớn mấy. Stella không có kinh. Rosa không có kinh. Rosa đói rã, mà cũng lại không; cô đã học từ Magda cách uống vị của một ngón tay trong miệng. Họ đang ở một nơi không có lòng thương hại, tất cả sự thương hại ở Rosa đã bị hủy hoại, cô nhìn những khúc xương của Stella mà không thấy thương hại. Cô chắc chắn Stella đang chờ cho Magda chết để nó có thể găm hàm răng của mình vào cặp đùi bé nhỏ kia.
Rosa biết là Magda sẽ chết sớm thôi; đáng lẽ nó đã chết, nhưng nó được chôn sâu trong tấm khăn thần kỳ, được tưởng lầm là gò vú run rẩy của Rosa; Rosa bám lấy tấm khăn cứ như nó chỉ phủ lên mình cô. Không ai lấy nó đi khỏi cô. Magda câm. Nó không khóc bao giờ. Rosa giấu nó ở trong trại, dưới tấm khăn, nhưng cô biết là rồi một ngày sẽ có kẻ chỉ điểm; hoặc một ngày sẽ có kẻ, kể cả không phải là Stella, đánh cắp Magda để ăn thịt. Khi Magda bắt đầu biết đi Rosa biết là nó sắp chết đến nơi, là sẽ có chuyện. Cô sợ ngủ; cô ngủ đùi đè nặng lên người Magda; cô sợ mình sẽ đè chết Magda dưới đùi. Rosa ngày càng nhẹ; Rosa và Stella đang từ từ hóa thinh không.
Magda im lặng, nhưng mắt nó sống động một cách kinh hoàng, như cặp hổ xanh. Nó quan sát. Đôi lúc nó cười—trông như một điệu cười, nhưng làm sao có thể như thế? Magda chưa bao giờ nhìn thấy ai cười. Nhưng nó vẫn cười với tấm khăn khi gió thổi các góc, cơn gió độc cuốn những mảnh vụn đen làm mắt của Stella và Rosa trào nước. Mắt của Magda luôn trong và ráo. Nó quan sát như một con hổ. Nó canh tấm khăn của nó. Không ai chạm sờ vào tấm khăn; chỉ Rosa mới có thể sờ. Stella thì không được phép. Tấm khăn là đứa con của Magda, là thú cưng, là đứa em gái nhỏ của nó. Nó cuộn mình trong đó và mút một góc khi nó muốn mình thật yên tĩnh.
Rồi Stella lấy tấm khăn đi và làm Magda chết.
Sau này Stella nói: “Cháu lạnh.” Và sau này nó luôn luôn lạnh, luôn luôn. Cái lạnh đi vào tim nó: Rosa thấy tim Stella lạnh. Magda chập chững đi trên đôi chân bút chì nguệch bên này ngoạc bên kia để tìm tấm khăn; cặp bút chì loạng choạng ở cổng trại, nơi ánh sáng bắt đầu. Rosa thấy và đuổi theo. Nhưng Magda đã ở khoảnh sân ngoài trại, dưới ánh sáng hân hoan. Đó là khu điểm danh. Sáng nào Rosa cũng phải giấu Magda dưới tấm khăn phủ lên tường trại và ra ngoài đứng dưới sân cùng Stella và hàng trăm người khác, đôi khi trong hàng giờ, và Magda, bơ vơ, im lặng dưới tấm khăn, ngậm cái góc của nó. Ngày nào Magda cũng im lặng, và nhờ thế mà nó thoát chết. Hôm ấy Rosa thấy Magda sắp chết và cùng lúc một niềm vui đầy kinh hãi chạy rần rần trên tay Rosa, ngón tay cô bốc cháy, cô kinh ngạc, sửng sốt: Magda, dưới nắng, lắc lư trên đôi chân bút chì, đang hú. Kể từ khi núm vú Rosa bị mút cạn, kể từ lần cuối Magda hét trên đường, nó không hề thốt ra một âm tiết; Magda là đứa câm. Rosa tin là có gì đó không ổn với dây thanh quản của nó, với khí quản, với khoang thanh quản; Magda tật nguyền, nó không có giọng; có khi nó còn điếc; có thể trí tuệ của nó có vấn đề; Magda trì độn. Ngay cả tiếng cười phát ra khi cơn gió lốm đốm tro biến tấm khăn của Magda thành chú hề cũng chỉ là nhe răng ra thổi hơi. Ngay cả khi chấy, chấy đầu và rận người, làm con bé điên dại như đám chuột bự lùng sục trong trại lúc bình minh để tìm thịt thối, nó cũng chỉ cọ rồi gãi rồi đạp rồi cắn rồi lăn mà không có tiếng rên nào. Nhưng giờ thì miệng Magda đang phun ra một sợi dây dài và nhớt của tiếng ré.
“Maaaa—”
Đó là âm thanh đầu tiên mà Magda thốt ra khỏi cổ họng kể từ khi nó mút cạn vú Rosa.
“Maaaa… aaa!”
Một lần nữa! Magda lao đao dưới nắng nguy ngập trên sân, ngoặt ngoẹo trên cặp ống đồng cong queo nhỏ đáng tội. Rosa thấy. Cô thấy Magda đau buồn vì mất khăn, cô thấy Magda sắp chết. Một loạt mệnh lệnh dội lên núm vú cô: Kiếm, lấy, mang! Nhưng cô không biết phải theo đâu trước, Magda hay tấm khăn. Nếu cô nhảy ra sân để túm Magda vào, tiếng tru sẽ không dừng, vì Magda vẫn chưa có khăn; nhưng nếu cô chạy vào trại tìm khăn, và nếu tìm được, và nếu cô cầm và vẫy nó theo Magda, thì cô sẽ đưa được Magda về, nó sẽ bỏ cái khăn vào mồm và lại nín.
Rosa bước vào trong bóng tối. Tìm cái khăn rất dễ. Stella khum mình bên dưới nó, ngủ trong bộ xương mỏng của con bé. Rosa giật cái khăn và bay—cô có thể bay, cô chỉ là không khí—ra sân. Cái nóng mặt trời thì thầm về một cuộc sống khác, về những con bướm hè. Ánh sáng dịu và êm. Bên kia hàng rào thép, ở đằng xa, là những cánh đồng xanh lốm đốm bồ công anh và violet đậm màu; sau đó, xa hơn nữa, là những bông huệ hổ ngây thơ, cao, giương những cái mũ trùm đầu màu da cam của chúng. Trong trại người ta nói về “hoa,” về “mưa”: chất thải, những bím phân dày, và cái thác màu nâu sẫm hôi thối chảy rề rề từ những chiếc giường trên, mùi hôi trộn lẫn với một làn khói lơ lửng mùi mỡ khét làm da của Rosa bóng nhẫy. Cô đứng một thoáng bên mép sân. Có lúc điện trong hàng rào nghe như đang râm ran; ngay cả Stella cũng nói đó chỉ là tưởng tượng, nhưng Rosa nghe được những âm thanh có thật trong cuộn dây: những giọng buồn sàn sạn. Cô đứng càng xa hàng rào, những giọng nói ấy tụ về phía cô càng rõ. Những giọng ai oán vang lên thật thuyết phục, thật thiết tha, đến mức không thể nào nghi ngờ rằng chúng chỉ là những bóng ma. Những giọng nói bảo cô giơ khăn lên, giơ cao; những giọng nói bảo cô giũ nó, phẩy nó, phất nó lên như một lá cờ. Rosa giơ, giũ, phẩy, phất. Đằng xa, rất xa, Magda nghiêng người qua cái bụng chướng khí của nó, vươn đôi tay như hai cái que ra. Nó đang ở trên cao, được nâng bổng, cưỡi trên vai ai đó. Nhưng cái vai đang vác Magda đi không đi về phía Rosa và cái khăn, nó đang trôi đi, cái đốm nhỏ Magda đang đi xa và xa hơn nữa vào khoảng không ám khói. Trên cái vai lấp lánh một chiếc mũ sắt. Ánh sáng táp lên chiếc mũ sắt và hóa nó thành một chiếc ly sáng loáng. Bên dưới chiếc mũ sắt là một thân người đen như một quân cờ domino và một cặp bốt đen quăng mình về phía hàng rào điện. Những giọng nói điện bắt đầu lao xao dữ dội. “Maamaa, maaamaaa,” tất cả đều râm ran cùng lúc. Giờ Magda đang ở xa Rosa vô cùng, bên kia cả khoảng sân, qua cả chục cái trại, mãi tận phía bên kia! Nó không to hơn một con sâu bướm.
Rồi bỗng nhiên Magda chơi vơi trong không trung. Cả thân mình Magda đang bay đi trên cao. Trông như một con bướm va vào một dây leo bạc. Và đúng lúc cái đầu tròn lơ thơ của của Magda, cặp chân bút chì, cái bụng bóng bay và đôi tay ngoằn ngoèo của nó bắn vào hàng rào, những giọng nói thép phát điên trong tiếng gầm của chúng, giục Rosa chạy và chạy đến chỗ Magda đã ngã từ chuyến bay của nó xuống hàng rào điện; nhưng tất nhiên Rosa không nghe. Cô chỉ đứng, vì nếu cô chạy thì họ sẽ bắn, và nếu cô cố gom nhặt những cái que của thi thể Magda thì họ sẽ bắn, và nếu cô để tiếng tru của con sói đang dâng lên qua những bậc thang của bộ xương cô thoát được ra ngoài, thì họ sẽ bắn; nên cô cầm cái khăn của Magda và nhét đầy vào miệng, nhồi nó vào rồi tọng nó vào, cho đến khi cô nuốt được tiếng tru của con sói và nếm vị sâu của quế và hạnh nhân trong nước bọt của Magda; và cô uống cái khăn của Magda cho đến khi nó cạn.
Copyright © 1980 by Cynthia Ozick | Nguyễn Huy Hoàng dịch.
Nguyễn Huy Hoàng 
Tôi cũng có dịch truyện này. Một trong những truyện hay nhất của Ozick.