Truyện ngắn: “Byron ở Sintra” – Ivo Andrić
Ivo Andrić (1892– 1975) là nhà văn người Nam Tư. Viết bằng tiếng Serbia-Croatia, năm 1961 ông được trao giải Nobel văn chương “cho lực lượng kỳ vĩ mà với nó, ông đã lần theo những chủ đề và mô tả những số phận con người rút ra từ lịch sử của đất nước mình.”
Truyện ngắn “Byron ở Sintra” được đăng lần đầu trên tờ Politika số Giáng sinh (6–9 tháng 1, 1935) và được in trong tập Lica (1960).
Byron ở Sintra
Đến Sintra, Byron tranh cãi với các bạn của ông. Họ không thể đồng ý với nhau đường nào là đường về. Ông vô cùng tức giận, vì trong những tình huống như vậy ông luôn luôn có thể thấy trong mắt những người hầu của mình rằng họ không đứng về phía ông mà về phía đối thủ.
Vừa qua cổng bãi cỏ một cái là ông bỏ các bạn của mình lại. Hôm đó là Chủ nhật. Ông có thể nghe thấy tiếng nhạc phát ra từ đâu đó. Để nguôi giận, ông chạy lên vài bước, cái chân ngắn hơn, què quặt của ông lạch bạch, quên mất mình trông ngu ngốc thế nào khi chạy. Trước mắt ông những mảnh đất cao, những con đường mới và một khung cảnh ngút ngàn cứ mở ra mãi: mười hai dặm đồng xanh bao quanh là một vành đai biển và bầu trời bất tận. Ông không hề thấy mệt. Ông cảm thấy như đang không leo lên mà đang mọc cao hơn. Không một bóng người trong tầm mắt. Không cả một cánh chim. Ông nghĩ: rốt cuộc, vùng đất mà sự cô độc là một niềm vui!
Lật đật đi qua những con đường khắc vào thành lũy và với tầm nhìn rộng của những mảnh vườn ở đằng xa và ngoài biển, ông bất ngờ gặp một cô gái không rõ độ tuổi. Cô đang đứng trên mép thành cạnh một căn nhà gác nhỏ bằng đá, bỏ hoang và trống. Ở đó, cô bất ngờ xuất hiện trước ông như thể được phái đến từ một nơi nào đó, từ một ai đó, mang theo tin tức.
Cô mặc một chiếc váy sạch sẽ làm từ chất liệu giống như gạc trắng, da mặt nâu sẫm, lai người châu Phi, mũi nhỏ với lỗ mũi rộng, toát ra một vẻ thẳng thắn nhất định, và đôi mắt lanh lợi tràn đầy sức sống và niềm vui. Cô khá ngại ngùng và lặng lẽ chào người lạ mặt bằng những lời không thể hiểu, nhưng trong giọng nói và cử chỉ của cô có một điều gì đó hơn cả một lời chào thông thường, mặc dù ông không biết là gì. Ông chào lại cô, rồi dừng lại. Cô cũng dừng lại. Cô khẽ đung đưa và mỉm cười, nhìn thẳng vào mắt ông, lưỡi liếm đôi môi khô. Chẳng có gì thú vị hơn đôi môi của những người phụ nữ Bồ Đào Nha! Nó chứa đựng một cái gì đó từ các vương quốc của thực vật và khoáng sản. Bất đối xứng như một trái cây vô tình bị nứt, nó hé lộ một rớm máu đen và ngọt bên trong cái cơ thể nhỏ bé và chín muồi mà từ đó nó nhú lên. Chỉ ở hai bên nó mới hơi cong như miệng của một người phụ nữ da trắng, nhưng ngay cả hai bên khóe miệng ấy cũng bị mất đi trong một cái bóng không rõ ràng, như mặt dưới của lá. Ông nghĩ: Chắc hẳn mình trông hết sức lố bịch và không an toàn, một người đàn ông với những ý định không rõ ràng. Ông đã cố bằng toàn bộ sức lực của mình để trông vô hại và thờ ơ. Bằng toàn bộ sức lực của mình, tức là bằng bất cứ gì có thể. Bởi vì bên trong, ông đã cháy phừng phừng. Đối với ông có vẻ như mọi thứ mà toàn bộ con người ông đã tìm kiếm, luôn luôn—và hơn cả thế—ông đã thấy trên ngọn đồi xanh rờn kia. Cứ như thể cái ác không tên đã buộc ông phải chạy trốn khỏi nước Anh và quẳng ông đi khắp thế giới, đã ném ông vào đây với một kế hoạch nào đó.
Bị treo lơ lửng trên một cái vực đôi, một bao gồm những vách đá xám và những sườn đồi xanh và một bao gồm tất cả những gì bị cấm và bất khả, nguồn của cơn khát bất tận của ông, trí tưởng tượng của ông, được kích thích bằng làn không khí mỏng manh và sự gần gũi của người phụ nữ này, bay vút lên với tốc độ chết người. Trong những cảnh tượng chớp nhoáng mà sinh vật nhỏ bé này mồi lên, giống như một đám cháy rừng bén lên từ mẩu than của người chăn cừu, lần đầu tiên Byron được nếm trải những gì mà những giấc mơ hứa hẹn, những gì mà phụ nữ không bao giờ đem lại, những gì mà cuộc sống liên tục đánh cắp khỏi chúng ta. Tất cả những suy nghĩ này chạy đua trong tâm trí ông, ngay cả khi máu chảy rần rần trong huyết quản.
Nhưng ngay lập tức sau đó ông dập tắt mọi ham muốn và bao bọc sinh vật tươi cười, rạng rỡ này trong một ý nghĩ mới, tự do, tươi sáng, một ý nghĩ lấp đầy ông bằng sự hổ thẹn đời đời, sự do dự và tôn trọng vô hạn đối với con người, sinh vật thiêng liêng nhất trong mọi sinh vật sống.
Và trong suốt khoảng thời gian ấy ông chuyển trọng tâm từ chân này sang chân kia, hoặc từ từ đi quanh cô gái cũng đều đặn xoay người để đối diện ông, không bao giờ rời mắt khỏi cái nhìn của ông và quan sát từng bước đi của ông một cách thận trọng. Byron cứ lẩm bẩm vài âm tiết không thể hiểu. Với ông dường như cô cũng đang nói gì. Họ nhìn và xoay quanh nhau như thế, như hai con thú hoang, một nhỏ, một lớn, đánh hơi lẫn nhau và nhìn nhau cho đến khi họ bắt đầu một trò chơi kỳ lạ, trò chơi mà họ lần lượt vuốt ve và sỉ nhục nhau. Và trong khi ông bao vây cô trong một trạng thái mê hồn như vậy, mọi giác quan của ông đều hoạt động với một năng lượng và tốc độ tăng cường. Ông thấy cái tròng trắng trong mắt cô, thứ chỉ có thể thấy ở những phụ nữ còn khá trẻ, nguyên thủy, và cặp đồng tử lấp lánh như bằng đá topaz! Thậm chí từ một khoảng cách ông cũng có thể cảm nhận được, khá riêng biệt, mùi hương trên cơ thể mềm mại và mái tóc khô của cô, và mùi vải của chiếc váy gạc được mặt trời tẩy trắng. Nó trông như thể ông đang tách thành từng mảnh, như thể từng sợi dây thần kinh đều sống riêng biệt với một sự sống mãnh liệt đến mức nó đồng nghĩa với cả sự phong phú lẫn cái chết của ông như một con người. Bây giờ ông có thể nói mình đã biết một khoảnh khắc thực sự của sự sung sướng và lãng quên là như thế nào! Trong địa ngục, nơi chính là sự sống đối với mỗi sinh vật phàm tục, một khoảnh khắc như vậy là rất hiếm, một ốc đảo bất ngờ, nơi người ta không thể nghỉ cũng không thể nán lại.
Đúng lúc ấy, từ những bụi cây tối nơi con đường biến mất, Byron nghe thấy những giọng nói từ bên dưới vọng lên. Tỉnh ra như thể bị đánh thức khỏi giấc ngủ, ông tiếp tục cái cuộc chạy vừa bị gián đoạn lên con đường dốc, bỏ lại cho cô gái kinh ngạc không gì hơn một cái vẫy tạm biệt.
Ông lang thang một lúc lâu trên những con đường mòn và dốc hẹp. Cuối cùng, những con đường mòn ấy và những sườn dốc đột ngột đã dẫn ông trở về cái lâu đài mà từ đó ông đã khởi hành. Những người bạn đồng hành của ông đã chờ sẵn trên những băng ghế đá.
Tất cả quay về Lisbon theo con đường mà họ đến, giống như những người bạn đồng hành của ông đề xuất mà Byron phản đối dữ dội. Bây giờ ông không nói một lời. Ông ngoan như một con cừu và đầy lòng nhân hậu dịu dàng không chỉ với con người, mà còn cả với các đồ vật.
Trong mấy ngày sau đó ông đã sống trong giấc mơ thanh thản và đẹp nhất đời mình. Những nữ ngư dân Lisbon chân trần, huých nhau và cười, nhìn thấy ông nói chuyện một mình bên biển và nghĩ ông điên đã sai. Ông không chỉ có một mình, và ông không nói chuyện với ma. Ông nói chuyện với một khuôn mặt người sống ở Sintra, người có máu, có tim, có mắt, và tất nhiên là có bố mẹ, có nhà, có tên. Nhưng đó là vấn đề ít quan trọng nhất. Ông nghĩ rằng mình có thể gọi cô bằng một loại trái cây hay khoáng chất, nhưng rồi lại thôi, vì dường như bất kỳ cái tên nào cũng sẽ thu nhỏ và giam cầm cô. Trong suy nghĩ của mình ông đã quen gọi cô là “Sinh vật Nhỏ bé” mà ông không phát âm thành lời, chỉ một hơi thở ngắn sau đôi môi khép kín, chỉ khẽ chạm vào vòm miệng mềm mại, và chỉ thế thôi cũng đủ để chỉ đến toàn bộ con người cô. Ở đây, nơi vòm miệng của mình, một cách ghen tị Byron đã ngậm lại hơi thở đó, bảo vệ nó ở đó, thưởng thức nó.
Một thời gian sau ông rời Lisbon, rồi rời Bồ Đào Nha. Đến các nước khác, nói chuyện với mọi người và đùa giỡn với những người phụ nữ, nhưng ông vẫn giữ và trân trọng bí mật của mình, giấu nó bên dưới những lời nói, những đồ vật và những khuôn mặt nơi ông có thể tận hưởng cô mà không làm mất đi niềm vui của mình, dù chỉ một chút. Ông gắn một số từ trong lời nói với cô, và mỗi khi có ai thốt ra những từ ấy trước mặt ông, ông có thể vui mừng trước sự hiện diện của cô, không bị phát hiện và không bị quấy rầy. Trong chữ ký của mình, ông thêm vào một nét, hầu như không đáng chú ý, chỉ đến người phụ nữ trên đồi Sintra. Chanh, muối, dầu và rượu nho malmsey biểu thị sự hiện hữu của cô. Ăn trưa với hàng tá người, ông có thể triệu hồi vùng đất Sintra xanh và “Sinh vật Nhỏ bé” của nó khi ông vờn hai hạt muối giữa ngón cái và ngón trỏ mà không ai để ý. Ở nơi nào ông tìm thấy ít dấu vết nhất của cô, ở nơi đó ông sẽ tìm thấy cô, trên những khuôn mặt, trong những lời nói và những cử chỉ của những người phụ nữ.
Cuộc tiếp xúc của ông với cô, trong ký ức của ông, đã chữa lành cho ông và bảo vệ ông khỏi tất cả những cuộc gặp gỡ của ông, khỏi những người phụ nữ của ông, khỏi chính cuộc sống của ông. Và trong những khoảnh khắc đặc biệt hạnh phúc, lúc chạng vạng ngoài khơi xa, một điều kỳ diệu sẽ xảy ra, có thật, không thể giải thích và là một điều kỳ diệu không thể diễn tả: ngọn đồi xanh ở Sintra sẽ biến thành một dải ánh sáng thiên thể bất tận, cuộc chạy tập tễnh của ông thành một đường bay dài im lặng, thanh thoát, và toàn bộ cơn sốt phàm tục của cuộc ước hẹn ấy thành một chiến thắng rõ ràng của tinh thần, vượt ra ngoài mọi ý thức hay giới hạn đau đớn.
Những cảm giác như thế kéo dài khoảng một năm. Rồi “Sinh vật Nhỏ bé” bắt đầu nhợt đi và mờ dần như một cảnh tượng trong giấc mơ lúc bình minh, dần dần đánh mất sức mạnh. Byron cảm thấy bần cùng, tuyệt vọng và bất lực. Một lần nữa ông bị cuốn theo những dòng chảy xấu xa mang ông đi trong cuộc sống, và một lần nữa những cuộc gặp và những cuộc đối đầu trở nên thường xuyên hơn, theo sau, như một cái bóng, là sự ghê tởm. Và thế giới thậm chí còn trở nên khắc nghiệt và đau đớn hơn so với trước khi có những sự kiện ở Sintra, bởi vì giờ đây đối với ông dường như những quy luật tàn bạo của cuộc sống đã lan truyền sức mạnh của nó vào cả vương quốc của trí tưởng tượng của ông và dường như không hề có lối thoát hay sự cứu rỗi.
Ivo Andrić, “Byron in Sintra,” trans. Biljana Obradović and John Gery in Andrić, The Slave Girl and Other Stories about Women, ed. Radmila Gorup (Central European University Press, 2009).
Copyright © 2009 by The Ivo Andrić Foundation | Nguyễn Huy Hoàng dịch.
Nguyễn Huy Hoàng 