“Một bó hoa trong cốc” – John Berger
John Berger sinh năm 1926 ở London. Ông là tác giả của nhiều cuốn sách “sáng tạo trong hình thức và sâu rộng trong cái nhìn lịch sử và chính trị,” trong đó có có G., cuốn tiểu thuyết đoạt giải Man Booker năm 1972, To the Wedding, và King. Trong các nghiên cứu xuất sắc của ông về nghệ thuật và nhiếp ảnh có Another Way of Telling, The Success and Failure of Picasso, Titian: Nymph and Shepherd (cùng Katya Berger), và Ways of Seeing. Ông được trao giải Petrarca-Preis cho văn chương châu Âu năm 1991 và giải Golden PEN năm 2009, và qua đời năm 2017 ở Antony, Pháp.
Một bó hoa trong cốc
Tôi bảo ông đã sắp chết đâu. Ông biết là ông sắp. Khi tôi bảo ông chưa ông nhìn tôi như ông thường nhìn: như thể có gì đó bí ẩn về tôi và như thể, đồng thời, tôi là một gã ngốc.
Marcel khoảng 80. Cuộc đời ông vốn khó khăn và có lẽ 1/3 là hạnh phúc. Ông dành bốn tháng mỗi năm trên alpage với đàn bò của mình. 1/3 cuộc đời trên độ cao 1.700 mét. Bao quanh bởi kim loại của các dãy núi ông biết một kiểu yên bình. Cái tôi ngốc nghếch gọi là hạnh phúc.
Trên núi ông có hai con chó, khoảng bốn mươi con bò cái và một con bò đực. Ông thích bạn bè đến thăm và ông hỏi chuyện họ về những tin tức ở dưới, về cuộc sống trong làng. Ông hỏi họ như người ta hỏi nhau về tập mới nhất của một series truyền hình.
Cuộc sống của ông là ở trên đó—làm phô mai, và áp đặt một trật tự thường nhật chính xác nhưng mong manh lên dòng chảy không ngừng của ngày, đêm, thời tiết, mùa, cái dòng chảy lượn qua gờ núi nơi căn nhà gỗ của ông nằm. Một gờ núi, gần những quả cầu lửa của sét, và từ đó ông có thể nhìn xuống cầu vồng—như người ta nhìn từ vòm cầu mình đi qua.
Ở trên đó, vấn đề cô độc không xuất hiện sau một thời gian—vì người ta trần trụi. Kẻ trần trụi trở nên ý thức được một kiểu đồng hành khác. Tôi không biết vì sao lại thế. Nhưng đó là thực tế. Tất nhiên Marcel không trần truồng theo nghĩa đen. Trái lại ông còn không cởi đồ lúc lên giường. Nhưng sau một hoặc hai tuần cô đơn trên alpage, linh hồn trở nên trần trụi, cởi cái áo của nó—và người ta không còn cô đơn. Đây là cái đôi mắt ông nói.
Ngoài chuyện linh hồn, còn có nỗi sợ liên tục là thất lạc thú nuôi. Chó của ông biết tên từng con bò nhưng bò vẫn dễ dàng bị lạc hoặc bị gãy chân. Các định luật về xác suất thay đổi trên đó. Có những lúc những cây thông trông như chúng vừa mới dừng lại. Có những đêm Dải Ngân hà trông thấp như cái màn chống muỗi. Và có những sáng tháng Tám mà tay cầm của cái xe cút kít bằng kim loại, cái ông dùng để chở phân ra khỏi chuồng vắt sữa, bị đóng băng.
Hai bàn tay Marcel xước xát, nứt nẻ, với các khớp sưng lên, và rất ấm. Chai sạn và đồng thời nhạy cảm. Nó giống như một số từ xưa cũ mà ngày nay không ai còn nói.
Lần cuối tôi gặp ông là khi đưa ông về sau khi đón năm mới cùng nhau. Ông đang chờ đến tháng Sáu để đưa đàn bò lên alpage lần nữa. Tôi bảo ông chuyện sẽ ổn thôi. Và ông nhìn tôi ngờ vực như người ta nhìn vào một vách đá mà từ đó một tiếng vọng vọng về. Rồi ông lắc đầu.
Tháng Sáu năm ngoái tôi ở trên núi của Marcel. Không còn bò chăn thả, không còn tiếng chuông, không còn chó, nhưng có rất nhiều hoa dại. Thư thả tôi bắt đầu hái một bó. Ở độ cao này màu hoa sống động hơn so với cùng loại hoa ấy ở dưới đồng bằng. Quanh đỉnh núi gần nhất tôi có thể thấy đàn quạ đang bay. Về đằng tây tôi đếm được hai mươi người nhảy dù trên trời. Các dòng không lưu chảy lên đưa họ lên cao hơn nhiều so với rìa núi họ nhảy xuống, và khu vực này gần đây đã trở thành huyền thoại với những người nhảy parapente.
Tôi đẩy cánh cửa căn nhà gỗ trống trải của Marcel. Hai phòng—mỗi phòng đều không lớn hơn một gian tàu hỏa. Thôi thúc, tôi cắm hoa trên tay vào một cái cốc, đổ đầy nước, và đặt nó lên bàn, nơi, lúc cuối ngày, tôi thường uống cà phê và ông thường uống một bát sữa. Tôi không muốn ngồi xuống ghế khi ông đã đi. Thế là tôi đứng đó, đứng đó, cho đến khi nghe thấy trong im lặng tiếng ông hò hét và chửi thề đằng sau những tiếng chuông của đàn bò trong đầu.
John Berger, “A Bunch of Flowers in a Glass,” Photocopies (Bloomsbury, 1996).
Copyright © 1996 by John Berger | Bản dịch © 2017 Nguyễn Huy Hoàng.
Nguyễn Huy Hoàng 